پەروەردە و فێربوون

گەشەکردنی مێژوویی

نەرویج کولتورێکی دوورودرێژی لە بواری خوێندن و قوتابخانەدا هەیە. لە ساڵانی ١٧٠٠ـەکاندا باری ئابوری وڵات زۆر خراپ بوو. لەگەڵ ئەوەشدا خوێندن بەشێوەیەک بە گرنگ دادەنرا کە بڕیاردرا هەموو منداڵان بچنە قوتابخانە، وە دەبووایە حکوومەت پارەکەی بدات.

پۆلی کوڕان، ١٨٨٥ قوتابخانەی کچان، ١٨٩٥

  • ەر لە سەرەتای نیوەی یەکەمی ساڵی ١٧٠٠ـەوە خوێندنی بە زۆرەملێ (ئیجباری)، بەخۆڕایی بۆ هەموو منداڵان، بۆ کوران و کچان جێبەجێ کرا. مەبەستەکەش ئەوەبوو کە هەمووان فێری خوێندنەوە بن، بۆ ئەوەی کە خۆیان بتوانن ئینجیل (Bibel) بخوێننەوە. هەروەها دەبووایە هەمووان وانەی ئاینی مەسیحی (کریستیان) بخوێنن.
  • لەو سەردەمەدا ئاسایی نەبوو کە هەموو ڕۆژێک بچن بۆ قوتابخانە. زۆر لە قوتابییان ڕۆژێک نا ڕۆژێک، یان تەنها چەند هەفتەیەک لە ساڵێکدا دەچوونە قوتابخانە.
  • لەپاشاندا وردە وردە وانەی زیاتر هاتە ناو قوتابخانەوە. بۆ نموونە لە سەرەتای ساڵانی ١٨٠٠ (هەزار و هەشت سەدەکان)ـدا نووسین، ماتماتیک و گۆرانی بوون بە وانەی ئیجباری.
  • لە ساڵی ١٩٣٦ بڕیاردرا کە دەبێت هەموو منداڵان لانی کەم حەوت ساڵ بچنە قوتابخانە. لە ١٩٩٧ـەوە دە ساڵ خوێندن بوو بە زۆرەملێی (ئیجباری).
  • هەموو پلانەکانی فێربوون کە لە قوتابخانە جیا جیاکان بەکاردێن لەلایەن سیاسەتمەداران لە پەرلەماندا پەسند دەکرێن. بەم شێوەیە ناوەرۆکی بابەتەکان لە قوتابخانەدا لە سەرانسەری وڵاتدا زۆر لەکتری دەچن.

ڕاستیەکان

گەشەکردنی مێژوویی

1739: یەکەمین یاسای پەروەردە دانرا. وانە ئیجبارییەکان ئایینی مەسیحی و خوێندنەوە بوون.

1827: یاسای نوێی پەروەردە دانرا: نووسین و حسابیش بوون بە وانەی ئیجباری

1936: خوێندنگەی گشتگیر دامەزرا.

1969: خوێندن بۆ ماوەی 9 ساڵ کرا بە ئیجباری.

1997:خوێندن بۆ ماوەی 10 ساڵ کرا بە ئیجباری.

ناوڕۆکی بابەتاکانی قوتابخانە

لە ماوەی 300 ساڵی ڕابردوو دا کە لە وڵاتی نەرویژ خوێندن ئیجباری بووە، ئەو دەرسنامە کە لە خوێندنگەکان دەرس دراوە زۆر گۆڕاوە. لە ساڵای 1700 دا ئامانجی خوێندن ئەوە بوو کە خوێندکار فێری ئایینی مەسیحی ببێت. دواتر چەند جۆر شارەزایی کرداری وەکوو نووسین، حساب، ئاشپێژین (چێشتلێنان)، دروومان و دارتاشی، خرانە نێو دەرسنامە.

زانیاری

ئەمڕۆکە، دۆزینەوەی زانیاری ئاسانە. منداڵان هەر لە تەمنی خوارەوە دەست دەکەن بە بەکارهێنانی کۆمپیۆتر و ئینتەرنێت. زۆر گرنگە کە فێری منداڵان بکەین چۆن زانیاری بدۆزنەوە و بە چاوێکی رەخنەگرانە سەیری ئەو زانیارییانە بکەن کە دەیدۆزنەوە. پێویستە منداڵان فێر بکرێن سەربەخۆ بیر بکەنەوە. پێویستە فێر ببن ئەو زانیارییانە کە دەیدۆزنەوە بە کار بهێنن، کێشە و گرفتی جۆراوجۆرە چارە بکەن، و لەگەڵ کەسانی تر هاوکاری بکەن. هەروەها پێویستە ئەوان زانیاریی کرداری و ڕاستەکی فێر ببن لەگەڵ شارەزاییە بنەڕەتیەکانی خوێندنەوە، نووسین و حیساب.