سروشت و پاراستنی ژینگە

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Samtalestarter

Hassan: Så fin jakke du har! Er den ny?
Amir: Den er i alle fall ny for meg. Jeg kjøpte den i bruktbutikken nede i sentrum.
Hassan: Brukt? Har du ikke råd til å kjøpe nye klær?
Amir: Joda, jeg har jo det. Men jeg synes det er viktig å handle brukt når man kan. Det er bra for miljøet og bra for lommeboka. Og du sa jo at jakka var fin!

Matsvinn: Fortell gjerne deltakerne om at en del butikker selger ut varer som nærmer seg utløpsdato til redusert pris, apper som «Too Good To Go», «Throw no more» og «NoFoodWaste», butikker som Holdbart.no, osv.

Utforsk

Tips til undervisninga

Samtalestartar

Hassan: Så fin jakke du har! Er ho ny?
Amir: Ho er i alle fall ny for meg. Eg kjøpte henne i bruktbutikken nede i sentrum.
Hassan: Brukt? Har du ikkje råd til å kjøpe nye klede?
Amir: Jau, eg har då det. Men eg tykkjer at det er viktig å handle brukt når ein kan. Det er bra for miljøet og bra for lommeboka. Og du sa jo at jakka var fin!

Matsvinn: Fortel gjerne deltakarane om at ein del butikkar sel ut varer som nærmar seg utløpsdatoen til redusert pris, appar som Too Good To Go, Throw No More og NoFoodWaste, butikkar som Holdbart.no, osv.

Utforsk

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Muntlige ferdigheter
Digitale ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

bruke kunnskap om hvilke konsekvenser bruk og misbruk av ressurser har for et bærekraftig miljø og samfunn

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet

سروشت و پاراستنی ژینگە

blåveis. Foto.

سروشت و پاراستنی ژینگە چه‌مكێكه‌، کە له‌ په‌یوه‌ندی له‌ گه‌ڵ كاری پاراستنی سروشت و ژینگە واته‌ ئوێكۆسیسته‌م به‌كار ده‌هێنرێت. هەروەها سەبارەت بە سنوردارکردنی گۆڕانکارییەکانی سروشت و پاککردنەوە و چاککردنەوەی ئەو زیانانەی کە مرۆڤ لە سروشتی داوە. پارێزەرانی سروشت و ژینگە دەبێت دڵنیامان کەنه‌وه‌ كه‌ مرۆڤ، ئاژەڵ و ڕووەکەکان ژینگەی ژیانی باشیان هەیە و هەروەها له داهاتوش دا دەیان بێت.

دووبارە بەکارهێنان و ساغ كردنه‌وه‌

دووبارە بەکارهێنان مانای ئەوەیە کە ئەو شتانەی کە بە هۆکاری جیاواز ئیتر پێویستمان نینە، دەتوانرێت لەلایەن کەسانی ترەوە بەکار بهێنرێنەوە. ساغ كردنه‌وه‌ مانای ئەوەیە کە شتەکان وه‌كوو کەرەستەی خاو له‌یه‌ك جیا دەکرێنەوە، و پاشان بە شێوازێکی نوێ مونتاژ ده‌كرێن، یا خود بۆ چاككردنی بەرهەمێکی نوێ ده‌توێنڕێنه‌وه‌. دووبارە بەکارهێنانەوە له‌م ساڵانه‌ی دوایی زۆر بەناوبانگ بووە. زۆر کەس دەیانەوێت سه‌باره‌ت به‌ بەکارهێنان و بەکارهێنانەوەی كه‌ل و په‌لی ڕازاندنه‌وه‌ هەڵوێستێكی هۆشیارانەتریان هەبێت، و شتومه‌كی وه‌ك جلوبه‌رگ، قه‌نه‌فه‌ و شتی تری به‌كارهێنڕاو ده‌كڕن.

Møbler på et loppemarked. Foto
plastgranulat fra resirkulert plast. Foto
GettyImages

جیا کردنه‌وه‌ی زبڵ

هەر دانیشتوویه‌کی نۆروێژ ساڵانە زیاتر لە چوارسەد کیلۆ زبڵ فڕێدەدات. لە زۆربەی شارەکان، دانیشتووان خۆیان زبڵه‌كانیان جیا ده‌كه‌نه‌وه‌. ئێمە بەم جیاكردنه‌وه‌ «kildesortering» دەڵێین. ئێمە دەتوانین هەندێکیان لە ماڵەوە جیاکەینەوە، هەندێکیشیان دەشێت پێویست بێت له‌گه‌ڵ خۆمان بیانگۆزینەوە‌ جێگای تایبەتی گه‌ڕاندنه‌وه‌.
لە جێگای گه‌ڕاندنه‌وه‌، تانكی گه‌و‌ره‌ی زبڵ هەیە بۆ جۆرە زبڵه جیاوازەکان. هەروەها زۆربەی شارەوانییەکان وێستگەیەکی گەورەی جیاکردنەوەی زبڵیان بۆ فڕێدانی کەلوپەلی گەورەتر وەکوو قه‌نه‌فه‌، ئامێرەکانی شوشتن، زبڵی باخچه‌ یا سەتڵی بۆیاخ کە دەمانەوێت فڕێیان بدەین هەیە.

فیڕۆدانی خۆراك

فیڕۆدانی خۆراك کاتێکە کە خۆراكێك كه‌ بۆ خواردن ده‌بێت، فڕێ دەدرێت یان بۆ شتێکی تر جگە لە خواردنی مرۆڤ بەکارده‌هێنرێت. لەسەر ئاستی جیهان، سێیەکی هەموو ئەو خۆراکانەی بەرهەم ده‌هێنرێن، فڕێده‌درێت. لە نۆروێژ ساڵانە زیاتر لە 400,000 تۆن خواراک فڕێدەدەین. ئەم خواردنانه‌ لە پیشەسازی خۆراک، فرۆشگای خۆراك، چێشتخانە و خواردنگەکانی تر و هه‌روه‌ها لە خێزانەکانەوە دێن. ئەو خواردنەی کە هەموو ساڵێک لە ئاستی جیهانیدا فڕێ دەدرێت بۆ تێر كردنی هەموو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌ جیهاندا برسینه‌، بەس بوو.

گواستنەوە و ژینگە

گواستنەوە نزیکەی سی لە سەدی بڵاوكردنه‌وه‌ی گازی سەوزایی لە نۆروێژ پێكدێنێت. نزیک بە نیوەی بڵاوبوونەوەی گازی گواستنەوە، لە هاتووچۆی ڕێگاکانەوە دێت. هه‌روه‌ها لە نۆروێژ، هاتوچۆی دەریایی و ماسی گرتن سەرچاوەی سەرەکی بڵاوکردنەوەی گازن. لە ئاستی جیهاندا، گواستنەوە زیاتر لە 20 لە سەدی بڵاو کراوەکانی گازی سەوزایی پێكدێنێت.

ئەوە ئامانجێکە لە نۆروێژ کە نزیکەی هەموو ئەو ئۆتۆمبێلە نوێیانەی کە لە ساڵی ۲۰۲۵-وه‌ دەفرۆشرێن، دەبێت ڕادەی بڵاو کردنه‌وه‌ی گازیان سفر بێت. سەیاره‌یه‌ك كه‌ ڕاده‌ی ده‌ركردنی گازی سفر بێت‌، هیچ ڕاده‌یه‌ك گازی سه‌وزایی بڵاو ناکه‌ته‌وە. هەروەها ئامانجێکە کە زیادبوونی گواستنەوەی خەڵکی شارە گەورەکان دەبێت بە گواستنەوەی گشتی، پاسکیل یا بە پێ بێت. بۆیە ئەگەر ژمارەی دانیشتوانیش زیاد بكات، نابێت ترافیکی ئۆتۆمبێل بەهەمان شێوە زیاد بکات.

Rester av spiselig mat etter et måltid. Foto.
GettyImages

پێكه‌وه‌ قسان‌ بكه‌ن

  • هەر کام له ئیمە بۆ پاراستنی سروشت و ژینگە دەبێ چی بکەین؟
  • پێكه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ دووبارە بەکارهێنان و ساغ كردنه‌وه‌ قسان بکەن.
  • ئایا تۆ هەندێ جار شتی بەکارهێنراو دەکڕی؟ بۆ بەڵێ، یا خود بۆچی نا؟
  • پێكه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ جیاکردنەوەی زبڵ بدوێن. بۆچی ئێمە زبڵ جیا ده‌كه‌ینه‌وه‌؟ چی ڕوودەدات ئەگەر ئێمە زبڵ جیا نەکەینەوە؟
  • باسی بەفیڕۆدانی خۆراک بکەن. بۆچی ئێمە ئەوەندە خواردن فڕێ دەدەین؟ تۆ خواردن فڕێدەدەیت؟ بۆ بەڵێ، یا خود بۆچی نا؟ چی بکەین بۆ ئه‌وه‌یكه‌ كه‌متر خۆراك فڕێ بده‌ین؟
  • سه‌باره‌ت به‌ بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی شەخسی له‌به‌رابه‌ر بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی، قسان بكه‌ن. ئایا هەموو خەڵکی نۆروێژ بۆ بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی، هەلی یه‌كسانیان هەیە؟ بۆ بەڵێ، یا خود بۆچی نا؟
Buss. Uklart bilde. Foto.
GettyImages

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

دووبارە بەکارهینان مانای چیە؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

ساڵانە هه‌ر هاوڵاتیەکی نۆروێژ چەنده‌ فڕێ دەدات؟

ئه‌م ڕسته‌یه‌ پڕ كه‌وه‌

گواستنەوە بەرپرسه‌ بۆ دەوروبەری ...

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

پارێزه‌ری له‌ سروشت و ژینگە کارێکە بۆ دڵنیابوونه‌وه‌ لەوەیکە مرۆڤ، ئاژەڵ و ڕووەکەکان ژینگەیەکی باشیان بۆ ژیان هەیە.
دووبارە بەکارهێنان لەم ساڵانەی دواییدا کەمتر بەناوبانگ بووە.
زۆر کەس دەیه‌وێت هەڵوێستی هۆشیارانەی بۆ بەکارهێنان وفڕێدانی شڕه‌وبڕه‌ هەبێت.
لە زۆرێک لە شارەکان، دانیشتوان خۆیان زبڵه‌كانی خۆیان جیا ده‌كه‌نه‌وه‌.
ئێمە دەتوانین شته‌ گەورەكان لە سه‌نته‌ری زبڵ و ساغ كردنه‌وه‌ فڕێ بدەین.

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

ئێمە لە نۆروێژ ساڵانە زیاتر لە ٤٠٠ هەزار تۆن خواردەمەنی فڕێدەدەین.
ئەو خۆراكه‌ی کە هەموو ساڵێک لە ئاستی جیهان فڕێ دەدرێت، بۆ تێر كردنی هەموو ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ جیهان‌ برسینه، بەس بوو.
نزیکەی هەشتا لەسەر سەدی‌‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی گازی گواستنه‌وه‌ لە نۆڕوێژ، له‌ هاتووچۆی ڕێگاوبان دێت.
ئەمە له‌ نۆڕوێژ ئامانجێکی سیاسیە کە ڕاده‌یه‌كی زۆر ئۆتۆمبێل به‌ سه‌رچاوه‌ی بڵاوكه‌ره‌‌وه‌ی سفری گاز هه‌بن.
ئەمە لە نۆڕوێژ ئامانجێکە که هەل بۆ به‌ پێ ڕۆیشتن و سووڕانه‌وه‌ی خه‌ڵك به‌ پاسكیل، بڕەخسێت.

وێنه‌ی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

چ وێنەیەک پیشانی دەدات کە چۆن دەتوانین لە ژیانی ڕۆژانەدا ژینگە دۆست بین؟ وەڵامی گونجاوە زۆرن.