سروشت و پاراستنی ژینگە
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Samtalestarter
Hassan: Så fin jakke du har! Er den ny?
Amir: Den er i alle fall ny for meg. Jeg kjøpte den i bruktbutikken nede i sentrum.
Hassan: Brukt? Har du ikke råd til å kjøpe nye klær?
Amir: Joda, jeg har jo det. Men jeg synes det er viktig å handle brukt når man kan. Det er bra for miljøet og bra for lommeboka. Og du sa jo at jakka var fin!
Matsvinn: Fortell gjerne deltakerne om at en del butikker selger ut varer som nærmer seg utløpsdato til redusert pris, apper som «Too Good To Go», «Throw no more» og «NoFoodWaste», butikker som Holdbart.no, osv.
Utforsk
Lenker
Tips til undervisninga
Samtalestartar
Hassan: Så fin jakke du har! Er ho ny?
Amir: Ho er i alle fall ny for meg. Eg kjøpte henne i bruktbutikken nede i sentrum.
Hassan: Brukt? Har du ikkje råd til å kjøpe nye klede?
Amir: Jau, eg har då det. Men eg tykkjer at det er viktig å handle brukt når ein kan. Det er bra for miljøet og bra for lommeboka. Og du sa jo at jakka var fin!
Matsvinn: Fortel gjerne deltakarane om at ein del butikkar sel ut varer som nærmar seg utløpsdatoen til redusert pris, appar som Too Good To Go, Throw No More og NoFoodWaste, butikkar som Holdbart.no, osv.
Utforsk
سروشت و پاراستنی ژینگە
سروشت و پاراستنی ژینگە چه‌مكێكه، کە له په‌یوه‌ندی له گه‌ڵ كاری پاراستنی سروشت و ژینگە واته ئوێكۆسیسته‌م به‌كار ده‌هێنرێت. هەروەها سەبارەت بە سنوردارکردنی گۆڕانکارییەکانی سروشت و پاککردنەوە و چاککردنەوەی ئەو زیانانەی کە مرۆڤ لە سروشتی داوە. پارێزەرانی سروشت و ژینگە دەبێت دڵنیامان کەنه‌وه كه مرۆڤ، ئاژەڵ و ڕووەکەکان ژینگەی ژیانی باشیان هەیە و هەروەها له داهاتوش دا دەیان بێت.
دووبارە بەکارهێنان و ساغ كردنه‌وه
دووبارە بەکارهێنان مانای ئەوەیە کە ئەو شتانەی کە بە هۆکاری جیاواز ئیتر پێویستمان نینە، دەتوانرێت لەلایەن کەسانی ترەوە بەکار بهێنرێنەوە. ساغ كردنه‌وه مانای ئەوەیە کە شتەکان وه‌كوو کەرەستەی خاو له‌یه‌ك جیا دەکرێنەوە، و پاشان بە شێوازێکی نوێ مونتاژ ده‌كرێن، یا خود بۆ چاككردنی بەرهەمێکی نوێ ده‌توێنڕێنه‌وه. دووبارە بەکارهێنانەوە له‌م ساڵانه‌ی دوایی زۆر بەناوبانگ بووە. زۆر کەس دەیانەوێت سه‌باره‌ت به بەکارهێنان و بەکارهێنانەوەی كه‌ل و په‌لی ڕازاندنه‌وه هەڵوێستێكی هۆشیارانەتریان هەبێت، و شتومه‌كی وه‌ك جلوبه‌رگ، قه‌نه‌فه و شتی تری به‌كارهێنڕاو ده‌كڕن.
جیا کردنه‌وه‌ی زبڵ
هەر دانیشتوویه‌کی نۆروێژ ساڵانە زیاتر لە چوارسەد کیلۆ زبڵ فڕێدەدات. لە زۆربەی شارەکان، دانیشتووان خۆیان زبڵه‌كانیان جیا ده‌كه‌نه‌وه. ئێمە بەم جیاكردنه‌وه «kildesortering» دەڵێین. ئێمە دەتوانین هەندێکیان لە ماڵەوە جیاکەینەوە، هەندێکیشیان دەشێت پێویست بێت له‌گه‌ڵ خۆمان بیانگۆزینەوە جێگای تایبەتی گه‌ڕاندنه‌وه.
لە جێگای گه‌ڕاندنه‌وه، تانكی گه‌و‌ره‌ی زبڵ هەیە بۆ جۆرە زبڵه جیاوازەکان. هەروەها زۆربەی شارەوانییەکان وێستگەیەکی گەورەی جیاکردنەوەی زبڵیان بۆ فڕێدانی کەلوپەلی گەورەتر وەکوو قه‌نه‌فه، ئامێرەکانی شوشتن، زبڵی باخچه یا سەتڵی بۆیاخ کە دەمانەوێت فڕێیان بدەین هەیە.
فیڕۆدانی خۆراك
فیڕۆدانی خۆراك کاتێکە کە خۆراكێك كه بۆ خواردن ده‌بێت، فڕێ دەدرێت یان بۆ شتێکی تر جگە لە خواردنی مرۆڤ بەکارده‌هێنرێت. لەسەر ئاستی جیهان، سێیەکی هەموو ئەو خۆراکانەی بەرهەم ده‌هێنرێن، فڕێده‌درێت. لە نۆروێژ ساڵانە زیاتر لە 400,000 تۆن خواراک فڕێدەدەین. ئەم خواردنانه لە پیشەسازی خۆراک، فرۆشگای خۆراك، چێشتخانە و خواردنگەکانی تر و هه‌روه‌ها لە خێزانەکانەوە دێن. ئەو خواردنەی کە هەموو ساڵێک لە ئاستی جیهانیدا فڕێ دەدرێت بۆ تێر كردنی هەموو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له جیهاندا برسینه، بەس بوو.
گواستنەوە و ژینگە
گواستنەوە نزیکەی سی لە سەدی بڵاوكردنه‌وه‌ی گازی سەوزایی لە نۆروێژ پێكدێنێت. نزیک بە نیوەی بڵاوبوونەوەی گازی گواستنەوە، لە هاتووچۆی ڕێگاکانەوە دێت. هه‌روه‌ها لە نۆروێژ، هاتوچۆی دەریایی و ماسی گرتن سەرچاوەی سەرەکی بڵاوکردنەوەی گازن. لە ئاستی جیهاندا، گواستنەوە زیاتر لە 20 لە سەدی بڵاو کراوەکانی گازی سەوزایی پێكدێنێت.
ئەوە ئامانجێکە لە نۆروێژ کە نزیکەی هەموو ئەو ئۆتۆمبێلە نوێیانەی کە لە ساڵی ۲۰۲۵-وه دەفرۆشرێن، دەبێت ڕادەی بڵاو کردنه‌وه‌ی گازیان سفر بێت. سەیاره‌یه‌ك كه ڕاده‌ی ده‌ركردنی گازی سفر بێت، هیچ ڕاده‌یه‌ك گازی سه‌وزایی بڵاو ناکه‌ته‌وە. هەروەها ئامانجێکە کە زیادبوونی گواستنەوەی خەڵکی شارە گەورەکان دەبێت بە گواستنەوەی گشتی، پاسکیل یا بە پێ بێت. بۆیە ئەگەر ژمارەی دانیشتوانیش زیاد بكات، نابێت ترافیکی ئۆتۆمبێل بەهەمان شێوە زیاد بکات.
پێكه‌وه قسان بكه‌ن
- هەر کام له ئیمە بۆ پاراستنی سروشت و ژینگە دەبێ چی بکەین؟
- پێكه‌وه سه‌باره‌ت به دووبارە بەکارهێنان و ساغ كردنه‌وه قسان بکەن.
- ئایا تۆ هەندێ جار شتی بەکارهێنراو دەکڕی؟ بۆ بەڵێ، یا خود بۆچی نا؟
- پێكه‌وه سه‌باره‌ت به جیاکردنەوەی زبڵ بدوێن. بۆچی ئێمە زبڵ جیا ده‌كه‌ینه‌وه؟ چی ڕوودەدات ئەگەر ئێمە زبڵ جیا نەکەینەوە؟
- باسی بەفیڕۆدانی خۆراک بکەن. بۆچی ئێمە ئەوەندە خواردن فڕێ دەدەین؟ تۆ خواردن فڕێدەدەیت؟ بۆ بەڵێ، یا خود بۆچی نا؟ چی بکەین بۆ ئه‌وه‌یكه كه‌متر خۆراك فڕێ بده‌ین؟
- سه‌باره‌ت به بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی شەخسی له‌به‌رابه‌ر بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی، قسان بكه‌ن. ئایا هەموو خەڵکی نۆروێژ بۆ بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی، هەلی یه‌كسانیان هەیە؟ بۆ بەڵێ، یا خود بۆچی نا؟
وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره
دووبارە بەکارهینان مانای چیە؟
وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره
ساڵانە هه‌ر هاوڵاتیەکی نۆروێژ چەنده فڕێ دەدات؟
ئه‌م ڕسته‌یه پڕ كه‌وه
گواستنەوە بەرپرسه بۆ دەوروبەری ...
ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره
ئه‌م ووتانه بخوێنه‌وه. كامه‌یان ڕاستن؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن؟
ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره
ئه‌م ووتانه بخوێنه‌وه. كامه‌یان ڕاستن؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن؟
وێنه‌ی ڕاست هه‌ڵبژێره
چ وێنەیەک پیشانی دەدات کە چۆن دەتوانین لە ژیانی ڕۆژانەدا ژینگە دۆست بین؟ وەڵامی گونجاوە زۆرن.