سروشت و سامانە سروشتیەکان

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Se filmen

Videoen består av 20 klipp. Det første klippet viser en foss i en skog. Deretter vises ni klipp av hvordan naturen beriker Norge som nasjon: vi bruker vann til vannkraft, vind til vindkraft, vi fisker fisk og henter ut olje på oljeplattformer. De resterende ti klippene viser eksempler på hvordan naturen beriker livene våre: vi kan padle kajakk på vannet, sykle sykkeltur i fjellet, plukke sopp i skogen og gå tur med hunden ved et vakkert vann.

Forslag til spørsmål

Hvordan bruker du naturen i Norge? Hvordan brukte du naturen i hjemlandet ditt?
Hva er forskjellen på naturen i Norge og naturen i hjemlandet ditt?
Hvilke naturressurser har Norge? Hvilke naturressurser har hjemlandet ditt?
Hva synes du er viktig å tenke over når vi bruker naturen?
Hva liker du med å være i naturen? Hva liker du ikke?

Snakk sammen

Læreren må kjenne til naturressurser og bruken av disse i deltakernes hjemland.

Bruk av naturen er ulik fra land til land og fra kultur til kultur. Snakk gjerne om hvordan deltakerne er vant til å bruke naturen. Er det vanlig å gå på tur? Hvorfor? Hvorfor ikke? Snakk også om nordmenns forhold til naturen og hvor vanlig det er å gå tur på fritiden. Snakk gjerne om ordspråket «Det finnes ikke dårlig vær, bare dårlige klær.» Er alle enige i dette?

Tips til undervisninga

Sjå filmen

Videoen er sett saman av 20 klipp. Det første klippet viser ein foss i ein skog. Så kjem ni klipp som viser korleis naturen gjer Noreg til ein rikare nasjon: vi brukar vatn til vasskraft, vind til vindkraft, vi fiskar, og vi utvinn olje på oljeplattformer. Dei siste ti klippa viser døme på korleis naturen gjer liva våre rikare: vi kan padle kajakk på vatnet, sykle på tur i fjellet, plukke sopp i skogen og gå ein tur med hunden ved eit vakkert vatn.

Framlegg til spørsmål

Korleis brukar du naturen i Noreg? Korleis brukte du naturen i heimlandet ditt?
Kva er skilnaden på naturen i Noreg og naturen i heimlandet ditt? Kva for naturressursar har Noreg?
Kva for naturressursar har heimlandet ditt? Kva synest du er viktig å tenkje over når vi brukar naturen?
Kva likar du med å vere i naturen? Kva likar du ikkje?

Snakk saman

Læraren må kjenne til kva naturressursar deltakarane sine heimland har og korleis desse ressursane blir brukte.

Det varierer frå land til land og frå kultur til kultur korleis ein brukar naturen. Snakk gjerne om korleis deltakarane er vane med å bruke naturen. Er det vanleg å gå på tur? Kvifor? Kvifor ikkje? Snakk òg om nordmenn sitt forhold til naturen og kor vanleg det er å gå tur i fritida. Snakk gjerne om ordspråket «Det finst ikkje dårleg vêr, berre dårlege klede.» Er alle samde i dette?

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Muntlige ferdigheter
Digitale ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

bruke kunnskap om hvilke konsekvenser bruk og misbruk av ressurser har for et bærekraftig miljø og samfunn

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet
Video

ئه‌و فیلمه‌ ببینه‌

سروشت و سامانە سروشتیەکان

Et vannkraftverk. En stor demning ved en bred foss. Foto
GettyImages

لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوو، نۆروێژ بووبە یەکێک لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی جیهان. بنەمای ئەو سامانە له دەوڵەمەندی سروشت و چلۆنایەتی فێربوونی خەڵکی نۆروێژ بۆ بەکارهێنانی ئەوان دایە. سەرچاوە سروشتیەکان لە نۆروێژ لە بنەڕەتدا ماسی و دارستان و نەوتن. سەرەڕای ئەوەش، ئاوێکی زۆر لە ڕووبارەکان و تاڤگەکاندایە کە بۆ دروستکردنی وزە و هێزی کارەبا بەکاردێت. لەم ساڵانەی دواییدا، هێزی کارەبا به بەکارهێنانی ئاشی هەوا، دەستی به بەرهەمهێنان کردوە.

لە نۆروێژ نەوت بۆ یەکەم جار لە کۆتاییەکانی ساڵی١٩٦٠ لە دەریای باکوور دۆزرایەوە. نەوت کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر ئابووری نۆروێژ هەبووە.

نۆروێژ چەندین کاڵا و بەرهەم لەسەر بنەمای سامانە سروشتیەکان هەناردە دەکات. کاڵایەکی گەورەی هەناردەکردن کانزایە، بەتایبەتی ئەلۆمینیۆم. پیشەسازی کانزا پێویستی بە وزە و هێزی کارەبای زۆرە و هێزی هایدرۆ وای کردووە کە بڕێکی زۆر لە کانزا بەرهەم بهێنرێت. ماسی هەروەها سەرچاوەیەکی سروشتی گرنگە لە نۆروێژ. ئێمە ماسی هەناردەی چەندین وڵات دەکەین و هەناردەکردن لە ساڵەوە بۆ ساڵ زیاتر دەبێت. لە نۆروێژ دارستانێکی زۆر هەیە. هەندێک لە تەختەکان بۆ کاری زیاتر دادەنرێن. تیمبەر، واتە دار، بۆ زۆر شتی وەکو دروستکردنی کاغەز و کەرەستەی بنەرەتی خانوو، بەکاردێت. هەندێک تەختە هەناردەی دەرەوە دەکرێن.

GettyImages
GettyImages

سروشت و چالاکیەکانی ناو سروشت

سروشت خۆی سامانە. گەشتیار لە هەموو جیهانەوە دێن بۆ بینینی فیۆردەکان و خۆری نیوەشەو. زۆر کەس کە لە نۆڕوێژ دەژین حەزیان لە پشوودان و هێنانی هێزی نوێ لە ناو سروشت دایە. لە هەر شوێنێکی نۆروێژ کە بژین، بۆ چونه ناو سروشت مەودایەکی کورتمان هەیە و هەموو کەس دەتوانێت بچێتە هەر شوێنێک کە بخوازێت. ئەمە بە مافی ده‌ست وێڕاگەیشتنی گشتی ناودەبردرێت. لە دەرەوە (کەنار دەریا،زه‌لكاو، دارستان و چیا) دەتوانین بە پیاسە و لەسەر دارخلیسك لە هەموو شوێنێک سەفەر بکەین و لە هەر شوێنێک بمانەوێ جێگیر بین. ئێمە دەتوانین لە جێگای ئاوەڵاو له ژێر ئاسمانی کراوە شەو بەرینه سەر یا چادر هەڵدەین، بەڵام نابێت لە ١۵٠ مەتر لە ماڵان یان کۆتە و خانۆچكه‌ نزیکتر بین. ئەگەر بمانەوێت زیاتر لە دوو ڕۆژ لە شوێنێک بمێنینەوە، دەبێت داوای مۆڵەت لە خاوەن زەویەکە بکەین.

کاتێک بووارەکانی حاوانەوەی گشتی، که مافی بوونمان لەوێ هەیە، بە کاردێنین، ئەرکیشی بۆ ئێمه تێدایه. نابێت زیان بە ئاژەڵ و سروشت بگەیەنین. ئێمە پێویستە شوێنی خۆمان خاوێن بکەینەوە و هیچ زبڵێک پاش خۆمان بەجێ نەهێڵین. هەروەها دەبێت لە داگیرساندنی ئاگر وریابین. لە نێوان ١۵ی نیسان و ١۵ی ئەیلول، داگیرساندنی ئاگر لە دارستان یا نزیک دارستان قەدەغەیە. ئێمە دەتوانین له خەڵوسی چووکی بۆ یەک جار بەکار هێنان کەڵک وەرگرین، بەڵام پێویستە وریا بیین.

له زۆربەی شوێنەکان دەتوانین توت، کارگ و گوڵ لێكه‌ینه‌وە. زۆر لە نۆروێژییەکان دەچنە ماسی گرتن یا لە کاتی پشوو ڕاوە ماسی دەکەن. بۆ ماسی گرتن لە ڕووبار و ئاوەکاندا، وەک یاسا، پێویستە مۆڵەت و کارتی ڕاوەماسی بکڕی.

En elg står på en gresslette ved skogen og ser mot kamera. Foto
Utstrakt hånd med blåbær og molte. Foto
Kajakker og telt ved en fjord. Foto
Far og sønn fisker. Foto
GettyImages

پێكه‌وه‌ قسان‌ بكه‌ن

  • سامانە سرووشتییەکانی وڵاتی تۆت کامانەن و چۆن بەکار دێن؟
  • باس لە باشی و خراپەکانی بەرهەمهێنانی نەوت و هێزی با بکە.
  • باس لە سەر مافی ده‌ست وێڕاگه‌یشتنی گشتی بکە. ئایا یاسای هاوشێوە لەم وڵاتانەی تۆ دەیانناسی، هەیە؟
VIndmøller og bølger ved kysten. Foto.
GettyImages

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

نۆڕوێژ چ شتێک زۆر هەناردە دەکات؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

ئێمە، بە مافی بوون له هەر شوێنێک لە سروشت کە بمانهەوێت، چی دەڵێن؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

لە کاتی هاتوچۆ لە سروشتدا چ ئەرکێکمان هەیە؟

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوودا نۆروێژ بووەتە یەکێک لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی جیهان.
سەرچاوە سروشتییەکانی نۆروێژ لە بنەڕەتدا خه‌زه‌، قه‌وزه‌ و ڕەژین.
لە نۆروێژ ئاوێکی زۆر لە ڕووبارەکان و تاڤگەكان هەیە کە دەتوانرێت بۆ بەرهەم هێنانی وزەی کارەبایی بەکار بهێنرێت.
لەم ساڵانەی دوایی هێزی کارەبا لە نۆروێژ لە ڕێگای بەکارهێنانی ئاشی هەوا بەرهەم هێنراوە.
ئێمە ماسی و ئەلۆمینیۆمێکی زۆر هاوردە دەکەین.

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

زۆر گەشتیار کە بۆ نۆڕوێژ دێن، دەیانەوێت فیۆردەکان و خۆری نیوەشەو ببینن.
کاتێک له نۆروێژ دەژیت بۆ گەشت و چوونه نێو سروشت دەبیت ڕێگایەکی دوورودرێژ بپێوی.
کەنار دەریا، زه‌لاو، دارستان و چیاکان بە ناوچە دوورەکان ناودەبرێن.
ئێمە ناتوانین نزیکتر لە ۱۵۰ مەتر لە ماڵان یان کۆتە و خانۆچكه چادر هه‌ڵده‌ین.
لە نێوان ۱۵ی نیسان و ۱۵ی ئەیلول ئاگر داگیرساندن لە دارستان قەدەغەیە.

له‌ سه‌ر ئه‌م وێنه‌یه‌ كلیك بكه‌

لە شوێنی ڕاست لەسەر ئەم وێنەیە کلیک بکەن. لە ماوەی ١۵ی نیسان تا ١۵ی ئەیلول لە نێو یا له‌ نزیک دارستان چی ناتوانین بکەین؟

choice-image