پلاندانانی خانه‌واده‌‌، دووگیانی و ئاگاداری كردن له مناڵ

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Mer om helsesstasjonene

  • Helsestasjonene gir tilbud til barn mellom null og fem år, og deres foresatte.
  • På helsestasjonen sjekker man hvordan barnet utvikler seg, om det vokser som det skal og legger på seg som normalt, om syn og hørsel fungerer bra, og om barnet lærer å forstå og snakke. Hvis det er problemer med barnets utvikling, vil helsestasjonen sørge for hjelp og veiledning.
  • Babyer blir oftere innkalt til helsestasjonen enn eldre barn.
  • Dersom et barn er sykt, går man til fastlegen, ikke til helsestasjonen.

Mer om skolehelsetjenesten

  • Skolehelsetjenesten er et tilbud til barn og ungdom i skolealder.
  • Skolehelsetjenesten samarbeider med hjemmene og skolen. De foretar helseundersøkelser, gir vaksiner og henviser videre i helsesystemet ved behov.
  • Barna kan snakke med helsesykepleieren i skolehelsetjenesten hvis det er noe de lurer på om helse.
  • På samme måte som på helsestasjonen, blir barna kalt inn til skolehelsetjenesten med jevne mellomrom.
  • Mange kommuner har egne helsestasjoner for ungdom.

Mer om vaksiner

  • Alle barn og unge som bor i Norge, får tilbud om vaksinasjon mot alvorlige sykdommer. Vaksinene beskytter mot sykdommene på en enkel, effektiv og ufarlig måte.
  • Vaksinasjon er frivillig, men myndighetene i Norge anbefaler sterkt at foreldre sier ja til å vaksinere barna. Helsepersonell kan ikke vaksinere barna uten foreldrenes samtykke.
  • Vaksinene i barnevaksinasjonsprogrammet er gratis.

Tips til undervisninga

Meir om helsestasjonane

  • Helsestasjonane gjev helsetilbod til barn opp til fem år og deira føresette.
  • På helsestasjonen blir det sjekka korleis barnet utviklar seg, om det veks som det skal og legg på seg normalt, om det ser og høyrer godt, og om barnet lærer seg å forstå og snakke. Helsestasjonen vil sørgje for hjelp og rettleiing i tilfelle problem med barnet si utvikling.
  • Babyar blir kalla inn til helsestasjonen oftare enn eldre barn.
  • Dersom eit barn er sjukt, går ein til fastlegen, ikkje til helsestasjonen.

Meir om skulehelsetenesta

  • Skulehelsetenesta er eit tilbod til barn og ungdom i skulealder.
  • Skulehelsetenesta samarbeider med heimen og skulen. Dei gjer helseundersøkingar, gjev vaksinar og viser elevane vidare i helsesystemet når det trengst.
  • Barna kan snakke med helsesjukepleiaren i skulehelsetenesta dersom dei lurer på noko som har med helse å gjere.
  • På same måten som helsestasjonane kallar skulehelsetenesta inn barna med jamne mellomrom.
  • Mange kommunar har eigne helsestasjonar for ungdom.

Meir om vaksinar

  • Alle barn og unge som bur i Noreg, får tilbod om å bli vaksinerte mot alvorlege sjukdomar. Vaksinane vernar dei mot sjukdomane på ein enkel, effektiv og ufarleg måte.
  • Vaksinasjon er frivillig, men styresmaktene i Noreg tilrår sterkt at foreldra seier ja til å vaksinere barna. Helsepersonell kan ikkje vaksinere barn utan samtykke frå foreldra.
  • Vaksinane i barnevaksinasjonsprogrammet er gratis.

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Digitale ferdigheter
Muntlige ferdigheter

Tverrfaglige tema

Folkehelse og livsmestring

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

bruke kunnskap om det norske helsevesenet til å få tilgang til ulike helsetjenester
samtale om familieplanlegging, prevensjonsmidler og abort, forståelse og respekt knyttet til seksuell identitet og kjønnsuttrykk, samt grensesetting og lovverk knyttet til dette

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet

پلاندانانی خانه‌واده‌

En kvinne sjekker resultatet på graviditetstesten hun har tatt. Foto
GettyImages

پلاندانانی خانه‌واده‌

سیاسه‌تمه‌داران له‌ نۆڕوێژ باس لەوە ده‌كه‌ن كه‌ چۆن هاوسەرەکان بۆ لە دایکبوونی مناڵی زیاتر هان بده‌ن. له‌ هەندێک وڵاتی تر ژنان ده‌بینن كه‌ كاربه‌ده‌ستانی وڵات سنوورێكی توندیان داناوە بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر ژنێک چه‌ند مناڵی ده‌توانێ هەبێت. دیسان له‌ هەندێک وڵاتێكی دیكه‌ ژمارەی مناڵ بوون بۆ هه‌ر ژنێك ڕێژه‌ی پێنج مناڵه‌.

پلان دانانی خانه‌واده‌ یانی ژن و مێرد بۆ خۆیان له‌سه‌ر كاتی دووگیان بوونی ژن بڕیار بده‌ن، هه‌ر وه‌ها پلان داده‌نێن‌ بۆ ئه‌ویكه‌ ببنه‌ خاوه‌نی چه‌ند مناڵ. پلان دانانی خانه‌واده‌ به‌ كردار یانی پێشی دووگیان بوونی نه‌خوازراو بگرن. كه‌ره‌سته‌ی جۆراوجۆری پێشگرتنی دووگیانی ئه‌و كاره‌ ده‌روخسێنێت.

چه‌ند كه‌ره‌سته‌ی ئاسایی پێش لێگرتنی دووگیانی:

  • حه‌بی پێشگرتن ئه‌و حه‌بانه‌ن كه‌ هۆرمۆنی ئێستروجێن و گێستاجێن/پروجیسترۆن-یان تێدایه‌. ئه‌و حه‌بانه‌ ڕێگه‌ی دابه‌زینی تۆو ده‌گرن.
  • P-stav یا خود چێنڕاوه‌ی مه‌نع، كه‌ به‌ قه‌باره‌ی شه‌قارته‌یه‌ك بچووكه‌‌، به‌ڵام پلاستیكه‌،‌ له‌ ژێر پێست داده‌نرێت. چێنراوه‌ی مه‌نع‌،‌ هۆرمۆنی گێستاجێنی تێدایه‌ كه‌ هه‌موو رۆژێك كه‌مێك له‌و هۆرمۆنه‌ ده‌رده‌كات‌. ئه‌و هۆرمۆنه‌ ڕێی تۆو دابه‌زین ده‌گرێت. چێنراوه‌ی مه‌نع له‌ لایه‌ن دكتۆره‌وه‌ داده‌نرێت و هه‌ڵده‌گیرێت.
  • Spiral یا خود بازنه‌ی نێو زێ له‌ لایه‌ن دۆكتۆره‌وه‌ له‌ نێو منداڵدانی ژن دا‌ده‌نرێت. بازنه‌ی نێو زێ، ڕێ له‌ جۆڵانه‌وه‌ی سلوولی تۆو ده‌گرێت و وا ده‌كات كه‌ تۆو‌ یا خود هێلكه‌ی پیتاندن خۆی به‌ ملی منداڵدان نه‌نوسێنێت.
  • كۆندۆم تاكه‌ ڕێگری دووگیانیه‌ كه‌ ڕێگری له‌ گواستنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ی له‌ رێگه‌ی سێكسه‌وه‌ بڵاوده‌بنه‌وه‌، ده‌كات. كۆندۆم هه‌روه‌ها ته‌نیا ڕێگرێکی دووگیانیه‌ كه‌ له‌ لایه‌ن پیاو به‌ كاری ده‌هێنرێت. بۆ بردنه‌سه‌ری دڵنیایی له‌ ڕێگری كردن له‌ دووگیانی نه‌خوازراو، جیڵ و كرێمی تۆوكوژ هاوكات له‌گه‌ڵ كۆندۆم پێشنیار ده‌كرێت. كرێمی تۆوكوژ به‌ ته‌نیا به‌س نیه‌.

پشكنینی دووگیانی و منداڵ بوون

ژنانی دووگیان له‌ نۆڕوێژ مافی پشكنینی دووگیانی خۆڕاییان هه‌یه‌. بنكه‌ی ته‌ندروستی و دكتۆری شه‌خسی ئه‌و پشكنینانه‌ ده‌كه‌ن. ئه‌و پشكنینانه‌ دڵخوازانه‌یه‌. ئمانج پاراستنی ته‌ندروستی دایك و مناڵه‌ له‌ كاته‌كانی دووگیانی، کاتی مناڵ بوون و پاش مناڵ بوونه‌. پشكنینی دووگیانی نێوان هه‌شت ‌تا دوازده‌ جار له‌ ماوه‌ی دووگیانیدا له‌ نۆڕوێژ پێشنیار ده‌كرێت. زۆربه‌ی ژنان له‌ نه‌خۆشخانه‌ مناڵیان ده‌بێت و ئه‌وه‌ش به‌ خۆڕاییه‌.

پشكنینی ته‌ندروستی و كوتان

هه‌موو مناڵ و گه‌نجانی دانیشتووی نۆڕوێژ پشكنینی ته‌ندروستی په‌یتاپه‌یتایان بۆ پێشنیاز ده‌كرێت. ئه‌و پشكنینانه‌ له‌ كاتی ساواییه‌وه‌ تاكو ته‌مه‌نی قوتابخانه‌ له‌ بنكه‌ی ته‌ندروستێوه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌چێت. پاش ده‌ست به‌ قوتابخانه‌ كردن، بنكه‌ی ته‌ندروستی قوتابخانه‌ ئه‌و پشكنینانه‌ به‌ ئه‌وستۆوه‌ ده‌گرێت. زۆربه‌ی شاره‌كان بنكه‌ی ته‌ندروستیان بۆ گه‌نجانیش هه‌یه‌. هه‌موو مناڵ و گه‌نجانی دانیشتووی نۆڕوێژ كوتان یا خود ڤاكسینی دژی نه‌خۆشێ‌ سه‌خته‌كانیان بۆ پێشنیاز ده‌كرێت. ئه‌و كوتانانه‌ مرۆڤ له‌ نه‌خۆشێكان به‌ شێوه‌یه‌كی ئاسان، چالاك و بێ خه‌ته‌ر ده‌پارێزێت. خزمه‌تگوزاری بنكه‌ ته‌ندروستیه‌كان به‌ گشتی و بنكه‌ی ته‌ندروستی قوتابخانه‌ش خۆڕایینه‌.‌

ئاخۆ مناڵه‌كه‌ نه‌خۆش بێت، دكتۆری تایبه‌ت پشكنین و چاره‌سه‌ری بۆ نه‌خۆشی مناڵه‌كه‌ ده‌كات.

Gravid på ultralydundersøkelse. Foto
Spedbarn på helsestasjonen. Foto
GettyImages

مناڵ له‌باربردنی ناسروشتی

یاسای له‌بار بردنی دووگیانی له‌ نۆڕوێژ مافی بڕیاردان بۆ له‌بار بردنی دووگیانی له‌ ١٢ هه‌فته‌ی سه‌ره‌تای دووگیانی ده‌داته‌ ژنان. ئه‌و خانمه‌ ده‌بێ فۆرمێك پڕ كاته‌وه‌ و تێیدا بنووسێ كه‌ ئه‌و داوای له‌بار بردن ده‌كات، كه‌ ئه‌و زانیاری سه‌باره‌ت به‌ پێشهاته‌كانی پزیشكی له‌بار بردن وه‌رگرتووه‌ و‌ ده‌رفه‌تی وه‌رگرتنی زانیاری زیاتر سه‌باره‌ت به‌ رێكاره‌كانی دیكه‌ی له‌بار بردنی هه‌یه‌. یاسای له‌بار بردن هه‌روه‌ها بۆ ئه‌و خانمه‌ی كه‌ ده‌یهه‌وێ پاش هه‌فته‌ی ١٢ مناڵه‌كه‌ی له‌بار ببات، ڕێكاری داناوه‌.

پێكه‌وه‌ قسان‌ بكه‌ن

  • سه‌باره‌ت به ‌پلاندانانی خانه‌واده‌ له‌و وڵاته‌ی تۆ ئاشناییت هه‌یه‌، چی بیر ده‌كه‌یه‌وه‌؟
  • بۆچی پشكنینی دووگیانی ئه‌وه‌نده‌ گرنگی پێ ده‌درێت كه‌ ئه‌و پشكنینه‌ بۆ ژن خۆڕاییه‌؟
  • بۆچی وه‌رگرتنی ئه‌و پێشنیازانه‌ی بنكه‌ی ته‌ندروستی ده‌یداته‌ دایكان و باوكان، گرنگه‌؟
  • بۆچوونت سه‌باره‌ت به‌وه‌یكه‌ زۆربه‌ی مناڵان له‌ نۆڕوێژ كوتان دژی به‌عزه‌ نه‌خۆشێك وه‌رده‌گرن چیه‌؟
  • بۆچی به‌رنامه‌ی كوتان بۆ مناڵان خۆڕاییه‌؟

له‌سه‌ر ئه‌و وته‌یه‌ گفتوگۆ بكه‌ن‌:

  • یاسای له‌بار بردنی دووگیانی سازشێكه‌ نێوان مافی ژن بۆ دیاری كردنی چاره‌نووسی خۆی و هه‌روه‌ها مافی پاراستنی یاسایی كۆرپه‌ڵه‌ یا خود جه‌نین.
GettyImages
GettyImages

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

ژنی نۆڕوێژی به‌ نێونج چه‌ند مناڵیان ده‌بێت؟

وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە

پلاندادانی خانه‌واده‌ یانی چی؟ ده‌توانی چه‌ند وه‌ڵام هه‌ڵبژێری.

وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە

ئه‌ركی بنكه‌ی ته‌ندروستی چیه‌؟

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

حه‌بی مه‌نع پلاستیكێكی به‌‌ قه‌باره‌ی ده‌نكه‌ شه‌قارته‌یه‌كی بچووكه‌‌ كه‌‌ له‌ ژێر پێست داده‌نرێت.
بازنه‌ی نێو زێ‌ له لایه‌ن دكتۆر‌ له‌‌ نێو منداڵدانی ژن داده‌نڕێت.
كۆندۆم تاكه‌ ڕێگری دووگیانیه‌ كه‌ له‌ گواستنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ی له‌ رێگه‌ی سێكسه‌وه‌ بڵاوده‌بنه‌وه‌، ڕێگری ده‌كات.
پشكنینی دووگیانی نێوان ١٠٠ كرۆن و ٣٠٠ كرۆن بۆ هه‌ر پشكنینێك خه‌رجی تێ ده‌چێت.
پشكنینی دووگیانی نێوان هه‌شت ‌تا دوازده‌ جار له‌ ماوه‌ی دووگیانیدا له‌ نۆڕوێژ پێشنیار ده‌كرێت.

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

مناڵ و گه‌نجان له‌ نۆڕوێژ پشكنینی ته‌ندروستی په‌یتاپه‌یتایان بۆ پێشنیار ده‌كرێت.
هه‌موو مناڵ و گه‌نجان كوتانی خۆڕایی دژی نه‌خۆشیه‌ دژواره‌كانیان بۆ پێشنیار ده‌كرێت.
وه‌رگرتنی كوتان دڵخوازانه‌یه‌، به‌ڵام ڕاشكاوانه‌ پێشنیار ده‌كرێت.
پشكنینی دووگیانی ناچاریه‌.
مناڵ ئه‌گه‌ر پرسیارێكیان هه‌بێ، ده‌توانن له‌ گه‌ڵ سستەری ته‌ندروستی له‌ بنكه‌ی ته‌ندروستی قوتابخانه‌ قسه‌ بكه‌ن.