Të drejtat dhe detyrat demokratike
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
I et demokrati har menneskene både rettigheter og plikter, ansvar og frihet. Alle disse fire faktorene bør være til stede for at demokratiet skal fungere på en god måte.
Hva skjer om ett av beina blir borte?
En demokratisk plikt er å følge de lovene som gjelder i samfunnet. Dette kan være plikt til å gi riktige og sannferdige opplysninger til offentlige etater (Nav, Skatteetaten, folkeregisteret o. l.).
Lenker
Tips til undervisninga
I eit demokrati har menneske både rettar og plikter, ansvar og fridom. Alle desse fire faktorane bør vere til stades for at demokratiet skal fungere på ein bra måte.
Kva hender om eitt av dei fire «beina» blir borte?
Det er ei demokratisk plikt å følgje lovene som gjeld i samfunnet. Det kan til dømes vere plikta til å gje rette og sanne opplysningar til offentlege etatar (Nav, skatteetaten, folkeregisteret og liknande).
Të drejtat dhe detyrat demokratike
Njerëzit që jetojnë në demokraci kanë liri, përgjegjësi, të drejta dhe detyrime. Së pari do të shohim të drejtat më të rëndësishme.
Të drejtat e njeriut
Deklarata Universale e OKB-së për të Drejtat e Njeriut u miratua në vitin 1948.
Barazia
Të gjithë do të kenë të njëjtat të drejta dhe mundësi, pavarësisht nga mosha, përkatësia etnike, aftësia funksionale, gjinia, feja dhe orientimi seksual.
Liria e fjalës
Liria e fjalës do të thotë të mund të shprehësh mendimin tënd për politikën, fenë dhe çështje të tjera, të diskutosh lirshëm me të tjerët dhe të shkruash lirshëm për mendimet e tua pa u ndëshkuar. Ne kemi disa ligje që vendosin kufij për lirinë e fjalës. Për shembull, njerëzit nuk lejohen të bëjnë deklarata raciste apo deklarata që përmbajnë urrejtje, as me gojë, as me shkrim. Liria e fjalës vlen për individët privatë dhe për kanalet e radios, televizionit e gazetave.
E drejta për të votuar
Në demokraci, njerëzit kanë të drejtë të votojnë në zgjedhjet politike. Mosha e votimit në Norvegji është 18 vjeç. Zgjedhjet zhvillohen me votim të fshehtë. Kjo do të thotë që njerëzit nuk e dinë se për cilin kanë votuar personat e tjerë. Duhet të jesh shtetas norvegjez për të votuar në zgjedhjet e përgjithshme. Për të votuar në zgjedhjet e qarkut dhe këshillit bashkiak, duhet të keni jetuar në Norvegji për tre vitet e fundit para zgjedhjeve.
Masat ligjore mbrojtëse
Masat ligjore mbrojtëse, ose shteti i së drejtës, do të thotë, ndër të tjera, që askush nuk mund të dënohet me burgim pa gjyq. Një gjykim në një vend demokratik do të thotë që një gjyqtar i pavarur vendos nëse i pandehuri është fajtor apo jo dhe se një gjyqtar i pavarur vendos dënimin nëse i pandehuri shpallet fajtor. Të gjithë të pandehurit kanë të drejtën e mbrojtjes.
Liria e fesë dhe e besimit
Liria e fesë dhe e besimit do të thotë që njerëzit janë të lirë të zgjedhin se cilës fe apo qëndrimi jetësor dëshirojnë t'i përkasin dhe se janë të lirë të praktikojnë fenë ose qëndrimin e tyre jetësor. Me fjalë të tjera, askush nuk ka të drejtë t'i detyrojë të tjerët të bashkohen ose të largohen nga një grup ose komunitet fetar. Askush nuk do të persekutohet apo ndëshkohet për përkatësinë e tij fetare. Që nga mosha 15 vjeç, çdokush ka të drejtë të bashkohet ose të largohet nga një komunitet fetar apo qëndrimi jetësor me iniciativën e tij, pavarësisht se çfarë mendojnë të tjerët. Të kesh lirinë për të zgjedhur që të mos i përkasësh një komuniteti fetar ose qëndrimi jetësor është po aq i rëndësishëm sa të qenit i lirë për të zgjedhur fenë ose qëndrimin jetësor.
Liria e tubimit
Liria e tubimit nënkupton një sërë gjërash. Këto janë disa nga kuptimet më të rëndësishme:
- Njerëzit kanë të drejtë të jenë anëtarë të një partie politike apo organizate interesi pa rrezikun e persekutimit apo dënimit.
- Njerëzit kanë të drejtë të jenë anëtarë të një sindikate pa rrezik përndjekje apo ndëshkimi. Në situata të caktuara, njerëzit kanë gjithashtu të drejtën e grevës.
- Njerëzit kanë të drejtë të shprehin mendimet e tyre në demonstrata të ligjshme.
Të drejtat dhe detyrimet
Siç mund ta shohim, njerëzit që jetojnë në një demokraci kanë shumë të drejta. Kjo liri dhe këto të drejta shoqërohen me përgjegjësi dhe detyrime. Ne duhet të respektojmë ligjet dhe rregullat e vendosura nga shumica. Ne kemi të drejtë të përpiqemi të ndryshojmë gjërat që nuk na pëlqejnë në shoqëri, por duhet të respektojmë rregullat e demokracisë. Shoqëria norvegjeze bazohet në një masë të madhe tek besimi reciprok. Kjo do të thotë që autoritetet u besojnë njerëzve, që ata të japin informacion të saktë dhe të respektojnë ligjet dhe rregullat, nga ana tjetër njerëzit kanë besimin se do të marrin trajtimin e duhur p.sh. nga policia dhe nga shërbimet e mirëqenies së fëmijëve.
Çfarë mund të kërcënojë demokracinë?
Këta elementë mund të jenë kërcënim për demokracinë:
Pjesëmarrja e ulët në zgjedhje.
Besim i dobët tek politikanët.
Lajme të rreme dhe gjuha e urrejtjes që ndalojnë debatin e hapur publik.
Kriza të mëdha kombëtare që e bëjnë të nevojshëm anashkalimin e proceseve demokratike.
Ligjet dhe rregulloret që zbatohen në disa vende kanë përparësi ndaj ligjeve të miratuara në mënyrë demokratike të një vendi.
Diskutoni së bashku
- Si është të jetosh në një vend demokratik?
- Si është të jetosh në një vend jodemokratik?
- Flisni për detyrimet që mendoni se shoqërojnë të drejtat në një demokraci.
- Cilat të drejta dhe detyrime demokratike dini tashmë?
- Diskutoni se pse pjesëmarrja e ulët në zgjedhje dhe besimi i dobët tek politikanët është një kërcënim për demokracinë.
- Në çfarë mënyre është besimi një tipar i rëndësishëm i shoqërisë norvegjeze? A keni shembuj se si shprehet një gjë e tillë?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
A kemi liri të plotë të fjalës në Norvegji?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Cila është mosha e të drejtës së votimit në Norvegji?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Kush ka të drejtën e mbrojtjes nëse akuzohet për një krim?
Zgjidhni e saktë ose e gabuar
Lexoni deklaratat. Cila është e saktë? Cila është e gabuar?
Zgjidhni e saktë ose e gabuar
Lexoni deklaratat. Cila është e saktë? Cila është e gabuar?