یاسا و ده‌ستووری‌ بازاری كار

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Det er regjeringen som foreslår lover og lovendringer, men Stortinget som vedtar dem. Siden det er folket som gjennom demokratiske valg velger hvilke partier som har flertall på Stortinget, kan man si at det egentlig er folket som bestemmer lover og regler.

Lover og regler for arbeidslivet har endret seg og utviklet seg over lang tid. Fagforeningene har jobbet for saker som regulering av arbeidstid, ferie, forbud mot barnearbeid, sikkerhet på arbeidsplasser, osv. Noen av disse sakene har kostet lange kamper, streiker m. m., mens andre lover kommer som en naturlig utvikling av samfunnet.

I Norge har vi lover og regler som gir arbeidstakere godt vern. Det er viktig å snakke om at selv om lovene beskytter, legger de også et ansvar på hver enkelt arbeidstaker. Alle må følge de vedtatte reglene. Dette er som regel ikke noe problem, siden det norske samfunnet både er regelstyrt og preget av stor tillit mellom befolkning og styresmakter.

Tips til undervisninga

Det er regjeringa som gjer framlegg om lover og lovendringar, men Stortinget som vedtek dei. Sidan det er folket som gjennom demokratiske val vel kva for parti som har fleirtal på Stortinget, kan ein seie at det eigentleg er folket som fastset lover og reglar.

Lovene og reglane for arbeidslivet har endra og utvikla seg over lang tid. Fagforeiningane har jobba for saker som regulering av arbeidstid, ferie, forbod mot barnearbeid, tryggleik på arbeidsplassen osv. Nokre av desse sakene har kosta lange kampar, streikar m.m., medan andre lover kjem som ei naturleg utvikling av samfunnet.

I Noreg har vi lover og reglar som gjev arbeidstakarar godt vern. Det er viktig å snakke om at sjølv om lovene gjev vern, legg dei òg eit ansvar på kvar einskild arbeidstakar. Alle må følgje dei reglane som er vedtekne. Dette er som regel ikkje noko problem, sidan det norske samfunnet både er regelstyrt og prega av stor tillit mellom folket og styresmaktene.

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Digitale ferdigheter
Muntlige ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

gi eksempler på rettigheter og plikter man har som arbeidstaker, knyttet til for eksempel fagorganisering, medbestemmelse og arbeidsmiljø

Kjerneelement

Demokratiforståelse og deltakelse
Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet

یاسا و ده‌ستووری‌ بازاری كار

Seks personer i en sirkel på en arbeidsplass. Noen sitter og noen står. De er glade og diskuterer noe. En person rekker opp hånda. Bildet illustrerer medbestemmelse på arbeidsplassen og et godt arbeidsmiljø. Foto
GettyImages

ئێمه‌ لە بازاری كار یاسا، دەستوور و ڕێكه‌وتنمان هه‌یه‌ كه‌ خاوه‌نكاران و كرێكاران ده‌بێ په‌یڕه‌وی لێ بكه‌ن. په‌ڕڵمانتاره‌كان یاساكان له‌ په‌ڕڵمان په‌سه‌ند ده‌كه‌ن، له‌ كاتێكدا خاوه‌نكاران و كرێكاران سه‌باره‌ت به‌ ڕێكه‌وتنه‌كان له‌ ڕێگای سه‌ندیكاكان له‌ گه‌ڵ یه‌كتر ڕێك ده‌كه‌ون.

یاسای ژینگه‌ی كار

هه‌موو خاوه‌نكار و كرێكارێک ده‌بێ یاسای ژینگه‌ی كار په‌یڕه‌و بكه‌ن. ئه‌و یاسایه‌ وه‌كوو نموونه‌ ئه‌و خاڵانه‌ ده‌گرێته‌وه‌:

  • دامه‌زراندن و ڕێكه‌وتنامه‌
  • كاتی كار
  • ئامادە نەبوون له‌ شوێنی كار
  • كار كردن له‌ گه‌ڵ سه‌لامه‌تی، ژینگه‌ و ئه‌مینی (HMS)

خاوه‌نكار به‌ نیسبه‌ت ژینگه‌ی‌ شوێنی كار به‌رپرسیارەتی سه‌ره‌كی هه‌یه‌، له‌‌ كاتێكدا كرێكار ئه‌ركی سەرشانێتی کە

  • له‌ وه‌دیهێنانی ژینگه‌یه‌كی باش له‌ شوێنی كار به‌شدار بێت
  • له‌ جێ به‌ جێ كردنی ئه‌و چالاكیانه‌ی كه‌ بۆ باشتر كردنی ژینگه‌ی كار داده‌نڕێن، به‌شدار بێت
  • له‌ ئه‌ركی ڕێكخراوه‌ی پاراستن- و ژینگه‌ی كۆمپانی-دا به‌شدار بێت

یاسای پشوو

یاسای پشوو وه‌كوو نموونه‌ ئه‌و شتانه‌ باس دەکات

  • مرۆڤ چه‌نده‌ مافی پشوو ی هه‌یه‌
  • كه‌ی كاتی پشوو وەر دەگیرێت
  • پشوو له‌ كاتی له‌ كار وازهێنان
  • نه‌خۆشی له‌ كاتی پشوودا
  • پاره‌ی كاتی پشوو
  • كرێكاران له‌ نۆڕوێژ هه‌موو ساڵێ مافی ٤ هه‌فته‌ + یه‌ك رۆژ پشوویان هه‌یه‌، به‌ڵام زۆربەیان پێنج هەفتەیان پشوو هه‌یه‌.
  • ئێمه‌‌ له‌ كاتی پشوو مووچه‌ وه‌رناگرین، به‌ڵكوو پاره‌ی پشوو وه‌رده‌گرین.
  • ڕاده‌ی ئه‌و پاره‌یەی بۆ پشوو وه‌ریده‌گرین، په‌یوه‌ندی به‌ ئەوه‌ هه‌یه‌ كه‌ ساڵی پێشوو چه‌نده‌مان مووچه‌ وه‌رگرتبێت.

پێكه‌وه‌ قسان‌ بكه‌ن

  • کێ ئەو یاسایانەی داناوە کە لە سەر ژیانی کار لە نۆڕوێژ بڕیار دەدات؟

    چۆن ئەو یاسایانە وه‌دی هاتوون؟
  • بۆچی ئەمە گرنگه‌ كه‌ خاوه‌ن كار و كرێكار هه‌ر دووكیان له‌ سه‌ر یاسا و ده‌ستووره‌كان زانیاریان هه‌بێت؟
  • ئایا یاسا و ده‌ستووره‌كان سه‌ربه‌ستی پێکدێنێ یا سنوور داده‌نێت؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

كێ ده‌بێ یاسای ژینگه‌ی كار په‌یڕه‌و بكات؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

مافی پشوو لە ماوەی ساڵێکی کاری لە نۆڕوێژ چەندەیە؟

ئەم ڕستەیە تەواو بکە

ئەم ڕاده پاره‌ی کاتی پشوو وه‌ریده‌گرین، په‌یوه‌ندی هه‌یه‌‌ به‌ …

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵبژێره

ئەم ووتانە بخوێنەوە. کامەیان ڕاستن؟ کامەیان هەڵەن؟

یاسای پشوو، وه‌كوو نموونه،‌ باسی‌ پاره‌ی پشوو و هه‌ر وه‌ها باسی ئه‌وه‌ دەکات كه‌ مرۆڤ چه‌ند ماوه‌ مافی‌ پشووی هه‌یه‌.
یاسا و ڕێكه‌وتن یەک شتن.
یاسای ژینگه‌ی كار وه‌كوو نموونه‌ باسی نه‌خۆشی له‌ كاتی پشوو، و هەروەها باسی كاتی وه‌رگرتنی پشوو ده‌كات.
سه‌ندیكاكان یاسا په‌سه‌ند ده‌كه‌ن.
خاوه‌نكار له‌ بابه‌ت ژینگه‌ی كار له‌ شوێنی كار به‌رپرسیارەتی سه‌ره‌كی هه‌یه‌.

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵبژێره

ئەم ووتانە بخوێنەوە. کامەیان ڕاستن؟ کامەیان هەڵەن؟

كرێكار ئه‌ركی وه‌دیهێنانی ژینگه‌یەكی خۆشی‌ له‌ شوێنی كار هەیه.
خاوه‌نكاران و كارمه‌ندان له‌ڕێگه‌ی ڕێخراوه‌كانیان ڕێكه‌وتن ده‌كه‌ن.
كرێكاران هیچ ئه‌ركێكیان نیه‌.
یاسای ژینگه‌ وه‌كوو نموونه‌ دەرباره‌ی كاتی كار، دامه‌زراندن و ڕێكه‌وتنه‌كان ده‌دوێت.
یاسا خاوه‌نكاران و كرێكاران بە تێکڕایی ده‌گرێته‌وه‌.