ڕاستیه‌كان ده‌رباره‌ی نۆڕوێژ

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Sammenlign Norge og hjemlandet. Ha gjerne fokus på konsekvenser av klima og geografi. Andre stikkord: jordbruk, byer, transport, næringsveier, årstider, det sosiale livet, bosettingsmønster

Se filmen

I begynnelsen av videoen ser vi klipp som viser den norske naturen i forskjellige årstider, og hvordan nordmennene bruker den: et tog som kjører over et snødekt landskap, en båt på sjøen, en gård i vakre naturomgivelser, høyballer på en eng, et enslig hus i snøen, en person som går på ski i sola, et par som går tur langs en elv og turister på Preikestolen. Deretter vises klipp fra norsk byliv: regn i et nabolag, Jernbanetorget trikkestopp, en T-banestasjon, bryggen i Bergen og en rundkjøring i byen.

Forslag til spørsmål

Hva i filmen er forskjellig fra hjemlandet ditt? Hva er likt?
Hva kan den norske naturen gi oss? Hvordan kan vi bruke den norske naturen uten å ødelegge den?
Hva er fordelene ved å bo utenfor byene? Hva er ulempene?
Hva er fordelene ved å bo i byene? Hva er ulempene?
Hva har du sett og opplevd i Norge som du synes var fint? Hva har du sett og opplevd som du synes var rart?

Mer om monarkiet

Norge er et monarki. Statsoverhodet i et monarki er en konge eller en dronning. I Norge har kongen liten politisk makt, men han har en formell rolle ved at han holder statsråd for regjeringen hver uke. Han signerer også alle regjeringens offisielle beslutninger og lover vedtatt av Stortinget.
Monarken (kongen eller dronningen) blir ikke valgt av folket ved politiske valg. Tittelen går i arv fra forelder til barn.
Kongen i Norge heter Harald 5. Han er gift med dronning Sonja. De har to barn – prinsesse Märtha Louise (født 1971) og kronprins Haakon Magnus (født 1973). Kronprins Haakon Magnus vil arve kongetittelen etter sin far. Hans datter prinsesse Ingrid Alexandra (født 2004) er neste i arverekken til den norske tronen.

Du kan lese mer om kongefamilien på kongehuset.no.

Siden unionsoppløsningen med Sverige i 1905 har Norge hatt tre konger:
Haakon 7. (konge 1905–1957)
Olav 5. (konge 1957–1991)
Harald 5. (konge 1991–d.d.)

Tips til undervisninga

Samanlikn Noreg og heimlandet. Fokuser gjerne på konsekvensar av klima og geografi. Andre stikkord: Jordbruk, byar, transport, næringsvegar, årstider, det sosiale livet, busetjingsmønster

Sjå filmen

Videoen byrjar med klipp som viser den norske naturen i ulike årstider og korleis nordmenn nyttar naturen: eit tog som køyrer over eit snødekt landskap, ein båt på sjøen, ein gard i naturskjønne omgjevnader, høyballar på ei eng, eit einsleg hus i snøen, ein person som går på ski i sola, eit par som går tur langs ei elv og turistar på Preikestolen. Så ser vi klipp frå norsk byliv: eit nabolag i regn, Jernbanetorget trikkestopp, ein T-banestasjon, Bryggen i Bergen og ei rundkøyring i byen.

Framlegg til spørsmål

Kva i filmen er ulikt heimlandet ditt? Kva er likt?
Kva kan den norske naturen gje oss? Korleis kan vi bruke den norske naturen utan å øydeleggje han?
Kva er fordelane med å bu utanfor byane? Kva er ulempene?
Kva er fordelane med å bu i byane? Kva er ulempene?
Kva har du sett og opplevd i Noreg som du tykte var fint? Kva har du sett og opplevd som du tykte var rart?

Meir om monarkiet

Noreg er eit monarki. Eit monarki har ein konge eller ei dronning som statsoverhovud. I Noreg har kongen lita politisk makt, men han har ei formell rolle ved at han held statsråd for regjeringa kvar veke. Han signerer òg alle dei offisielle avgjerdene til regjeringa og lovene som Stortinget har vedteke.
Monarken (kongen eller dronninga) blir ikkje vald av folket gjennom politiske val. Tittelen går i arv frå forelder til barn.
Kongen i Noreg heiter Harald 5. Han er gift med dronning Sonja. Dei har to barn – prinsesse Märtha Louise (fødd 1971) og kronprins Haakon Magnus (fødd 1973). Kronprins Haakon Magnus kjem til å arve kongetittelen etter far sin. Den neste i arverekkja til den norske trona er dottera hans, prinsesse Ingrid Alexandra (fødd 2004).

Du kan lese meir om kongefamilien på kongehuset.no.

Noreg har hatt tre kongar etter at unionen med Sverige blei oppløyst i 1905:
Haakon 7. (konge 1905–1957)
Olav 5. (konge 1957–1991)
Harald 5. (konge 1991–d.d.)

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Muntlige ferdigheter
Digitale ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

gi eksempler på noen av de viktigste historiske hendelsene og prosessene som har dannet grunnlaget for framveksten av demokratiet i Norge  

Kjerneelement

Demokratiforståelse og deltakelse

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet
Utforsking
Video

ئه‌و فیلمه‌ ببینه‌

ڕاستیه‌كان ده‌رباره‌ی نۆڕوێژ

  • نۆڕوێژ وڵاتێكی پاشایه‌تیه‌. سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت شا هاڕاڵد-ە. نازناوی پاشایەتی به‌ میرات ده‌روا.
  • له‌ نۆڕوێژ نزیكه‌ی ۵،۵ ملیۆن كه‌س ده‌ژین (٠١/٠١/٢٠٢٤). نزیكه‌ی حه‌فتا و پێنج له‌ سه‌دی جه‌ماوه‌ر له‌ دڕێژایی كه‌ناره‌‌كانی ده‌ریا ده‌ژین. نیوه‌ی جه‌ماوه‌ر له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی وڵات ده‌ژین.
  • دوو زمانی ڕه‌سمی به‌ پێگه‌ی نیشتمانی له‌ نۆڕوێژ هه‌نه‌، نۆڕوێژی و سامی. زمانی نۆڕوێژی دوو شێوه‌ نووسینی هه‌یه‌، bokmål و nynorsk.
  • ڕووبه‌ری نۆڕوێژ ٣٨۵۱۷۸ كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه‌. هیند نیزیكه‌ی ده‌ جار گه‌وره‌تره‌.
  • نۆڕوێژ سنووری له‌ گه‌ڵ سوێد، فینله‌ندا و رووسیا هه‌یه‌.
  • پایه‌ته‌ختی نۆڕوێژ Oslo-ی ناوە‌. ئۆسڵۆ گه‌وره‌ترین شاری نۆڕوێژه‌ و نزیكه‌ ی حه‌وت سه‌د هه‌زار دانیشتووی هه‌یه‌ (٢٠٢٤).
  • چوار شاره‌ گه‌وره‌كان بریتین لە Trondheim, Bergen, Oslo و Stavanger‌.
  • Lindesnes خوارووترین خاڵی نۆڕوێژە له‌ باشوور ‌.
  • Knivskjelodden له‌ دەماخەی باکوور، سه‌رووترین خاڵی نۆڕوێژە له‌ باكوور.
  • «Svalbard» كۆ دوڕگه‌یه‌كی‌ سه‌ر به‌ نۆڕوێژه‌.
  • نۆڕوێژ به‌ سه‌ر ١۵ پارێزگا دابه‌ش دەبێت‌.
  • نۆڕوێژ هەروەها به‌سه‌ر ۳۵۶ شار دابه‌ش دەبێت‌.
Et hvitt og rødt fyrtårn med et hvitt hus ved siden av. I bakgrunnen kan man se havet. Foto
GettyImages چرای ده‌ریایی [شاری] لیندسنێس
En stenodde strekker seg ut i havet. Foto
GettyImages Knivskjelodden, سه‌روو‌ترین خاڵی باكووری نۆڕوێژ

سه‌رچاوه‌: www.ssb.no, www.fn.no, www.oslo.kommune.no

سروشت

Noen sauer beiter på et grønt gress foran store fjell. Foto
GettyImages

نۆڕوێژ ناوچه‌یه‌كی زۆری پڕ له‌ چیا هه‌یه‌، له‌ هه‌مان كاتدا دارستانیشی زۆره‌. زۆر لە ناوچەکانی‌ شاخاوی و پڕ له‌ دارستان چۆڵن‌ و كه‌سیان لێ ناژیه‌. به‌عزه‌ ناوچه‌یه‌كی شاخاوی به‌سته‌ڵه‌ک هه‌نه‌ که له‌وێ به‌فر و سه‌هۆڵ قه‌ت ناتوێته‌وه‌.

ئه‌گه‌ر هێڵی كه‌ناراوه‌كانی نۆڕوێژ له‌ سه‌ر یه‌ک دانێین، درێژایی ده‌گاته‌ ۲۵۱۴۸ كیلۆمه‌تر. ئه‌وه‌ له‌ درێژایی جه‌مسه‌ری باكوور بۆ جه‌مسه‌ری باشوور زیاتره‌! سروشتی كه‌ناراوه‌كان له‌ باشووره‌وه‌ بۆ باكوور جیاوازه‌. له زۆر شوێن كه‌نداوی چكۆڵه‌ و گه‌وره‌ و فیورد تا قوڵایی سروشت ده‌ڕونه‌‌‌ خوارێ. له‌ درێژایی كه‌ناراوه‌كان نزیكه‌ی په‌نجا هه‌زار دوڕگه‌ی لێیه‌، ته‌نیا ڕێژه‌یه‌كی زۆر كه‌م ئاوه‌دانن. به‌عزه‌ دوڕگه‌یه‌ک له‌ ڕێگه‌ی پرد یا تونێل به‌ ویشكایه‌وه‌ به‌ستراونه‌ته‌وه‌، له‌ كاتێكدا ته‌نیا كه‌شتی به‌عزه‌ دوڕگه‌یه‌كی تری له‌ گه‌ڵ وشكایی بەستۆتەوە.

ده‌كرێ بلێین كه‌ هاتووچۆ كردن له‌ ده‌وری نۆڕوێژ ئاسانه‌. تۆڕی هاتووچۆی گشتی تا بڵێی باش چاككراوه‌. مرۆڤ ده‌توانێ به‌ ماشێن، پاس، قیتار، كه‌شتی یا فڕۆكه‌ سه‌فه‌ر بكات.

En norsk fjord med høye fjell på hver side. Foto
كه‌نداوی ته‌نگه‌به‌ر. Sognefjord بە درێژایی ٢٠٤ كیلۆمه‌تر درێژترین كه‌نداوی ته‌نگه‌به‌رە‌. قووڵترین جێگای ١٣٠٨ مه‌تره.
Fjellformasjoner med noen snødekte flekker. Foto
GettyImages كێو. نزیكه‌ی په‌نجا له‌ سه‌دی ڕووبه‌ری نۆڕوێژ ناوچه‌ی شاخاویه‌‌. ناوی به‌رزترین لوتكه‌ی كێو Galdhøpiggen-ە (به‌رزایی ٢٤٦٩ مه‌تره‌ له‌ ئاستی ده‌ریاوه‌).
Trestammer står tett i tett i en grønn skog. Foto
دارستان. سی و حه‌وت له‌ سه‌ر سه‌دی رووبه‌ری نۆڕوێژ به‌ دارستان داپۆشراوه‌.
En eng med høyballer. Foto
GettyImages زه‌وی بۆ به‌رهه‌م هێنان. زەوی بۆ بەرهەم هێنان ته‌نیا سێ له‌ سه‌ر سه‌دی رووبه‌ری نۆڕوێژ پێکدێنێت.
En liten innsjø inne i en skog. Bildet er tatt ovenifra. Foto
ده‌ریاچه‌. له‌ نۆڕوێژ ۴۵۰۰۰۰ ده‌ریاچه‌ هه‌ن. ١٨ له‌وان گه‌وره‌تر له‌ ۵۰ كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌ن‌. Mjøsa گه‌وره‌ترینیان ده‌ریاچه‌یە‌.
En bred og kort foss i skogen. Foto
GettyImages ڕووبار و تاڤگه‌. نۆڕوێژ نزیكه‌ی بیست هه‌زار ڕووباری هه‌ن. ناوی درێژترینیان Glomma-یه‌ و زیاتر له‌ شه‌ش سه‌د كیلۆمه‌تر درێژه‌. ئه‌و تاڤگانه‌ بۆ وه‌به‌رهێنانی كاره‌با گرینگن.
Jostedalsbreen. En stor isbre med to menneskegrupper som går på isbreen. Foto
GettyImages چیای سه‌هۆڵ. مه‌زنترین چیای سه‌هۆڵی نۆڕوێژ ناوی Jostedalsbreen-ە‌. گه‌وره‌یی ئه‌و سه‌هۆڵه ٤٨٧ كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه. سه‌هۆڵه‌كه‌ له‌ به‌عزه‌ جێگایه‌ك ٦٠٠ مه‌تر ئه‌ستووره‌. چیاكانی سه‌هۆڵ له‌ نۆڕوێژ سال به‌ دوای ساڵدا زیاتر ده‌توێنه‌وه‌.

سه‌رچاوه‌: SSB

سروشته‌كانی نۆڕوێژ بپشكنه‌

ئاووهه‌وا

Bildet er tatt ovenfra. Vi kan se en bilvei som går gjennom en skog. Trærne er snødekte og det er snø på bakken. Foto
GettyImages

نۆڕوێژ چوار وه‌رزی هه‌یه‌: زستان، به‌هار، هاوین، پاییز.

نۆڕوێژ له‌ ناوچه‌ی دووری باكوور هه‌ڵكه‌وتووه‌. به‌و حاڵه‌ش كه‌شی ئێره‌ گه‌رمتر له‌وه‌یه‌ كه‌ مرۆڤ پێیوایه‌. ده‌بێ بۆ ئه‌وه‌ سپاسی لێشاوی بای كه‌نداو بكه‌ین. ئه‌و لێشاوه‌ بایه‌ی له‌ كه‌نداوه‌وه‌ دێت له‌ گه‌ڵ خۆی لێشاوی ئاوی گرمكراو بۆ باشووری ئۆكیانووسی ئه‌تڵه‌س و كه‌ناراوه‌كانی نۆڕوێژ دێنێت. ئه‌وه‌ وا ده‌كات كه‌ كه‌شی ئێره‌ به‌رزتر له‌ وه‌یكه‌ پله‌ی پانی جوگرافیایی پێمان ده‌ڵێت بێت.

ئاووهه‌وا له‌ شوێنه‌ جۆراوجۆره‌كانی وڵات جیاوازن. هه‌روه‌ها پله‌ی ئاووهه‌وا له‌ نێوان كه‌ناراوه‌كان و ناوەندی وڵات جیاوازه‌. زستان له‌ باكوری نۆڕوێژ دڕێژ، سارد و تاریكه. هاوینه‌كان كورتن، به‌ڵام به‌ هۆی خۆڕی نیوه‌ شه‌و ڕوناك و جوانن. له‌ باشووری نۆڕوێژ له‌ ناوه‌وەی وڵات زستانانه‌ به‌فر زۆڕه‌، له‌ حالێكدا به‌فر له‌ كه‌ناراوه‌كان كه‌مه‌. هاوینه‌كانی باشوور و ڕۆژهه‌ڵاتی وڵات زۆربه‌ی كاته‌كان گه‌رم و جوانن‌. به‌هار له‌ ڕۆژئاوای وڵات زوو دێت. باران له‌ ڕۆژئاوا زیاتره‌ هه‌تا له‌ ڕۆژهه‌ڵات. پاییزانه‌ ده‌شێت له‌ ته‌واوی كه‌ناراوه‌كان و به‌ره‌و باكوور هه‌ڵمه‌تی با بێت.

كاتێك پله‌ی گه‌رما ده‌گاته‌ ۲۵ پلەی سێلسیۆس، ئێمه‌ له‌ نۆڕوێژ پێمانوایه‌ هه‌وا گه‌رمه‌. به‌رزترین پله‌ی گه‌رما كه‌ له‌ نۆڕوێژ تۆمار کراوه‌، زێده‌ی ۳۵،۶ پلەی سێلسیۆسه‌. ئه‌وه‌ له‌ ٢٠ حوزه‌یرانی ١٩٧٠ له‌ شاری Nesbyen له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی وڵات ئه‌ندازه‌ گیراوه‌. نزمترین پله‌ی سه‌رما كه‌ له‌ نۆڕوێژ تۆمار کراوه‌، ۵۱،۴ پلەی ژێر سفرە‌. که‌ له‌ ١ ڕێبه‌ندانی ١٨٨٦ له‌ شاری Karasjok له‌ باكووری نۆڕوێژ ئه‌ندازه‌ گیراوه‌.

termomter med rim. Foto
GettyImages

پێكه‌وه‌ قسان‌ بكه‌ن

  • باسی ئه و وڵاته بكه‌، که باش ده‌یناسی. كه‌ش و هه‌وای چۆنه‌؟ خه‌ڵك له‌ كۆی ده‌ژین؟ سروشت و كه‌ش و هه‌وا بۆ چۆنیه‌تی ژیانی دانیشتوانی چ مانایه‌كی هه‌یه‌؟
  • ده‌رباره‌ی كاریگه‌ری‌ كه‌ش و هه‌وا له‌سه‌ر‌ كار و بازر و په‌ره‌سه‌ندنی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ وڵاتێك‌، گفتوگۆ بكه‌ن.
  • كه‌ش و هه‌وا و پله‌ی گه‌رما له‌و ناوچه‌یه‌ی نۆڕوێژ که تۆ لێی ده‌ژی چۆنه‌؟
  • كه‌ش و هه‌وا بۆ ژیان له‌ نۆڕوێژ چ هه‌ل و سنوورێك دێنێته‌ پێش؟

داپیره‌: نه‌خێر، ئێستا چه‌ند ڕۆژه‌ باران ده‌بارێت. پێت وایه‌ چه‌ند ماوە‌ی دیكه‌ ده‌خایه‌نێت؟

دایک‌: زانینی ئەمە ئاسان نیه‌. به‌ڵام پێشبینی كه‌ش و هه‌وا له‌ ڕادیۆ ووتی هه‌وا له‌ پشووی ئاخیری هه‌فته‌ باشتر ده‌بێت.

كیژ‌: ئێوه‌ دایم ده‌بێت ده‌ربارەی‌ كه‌ش و هه‌وا قسان بكه‌ن.

دایكه‌: هه‌موو نۆڕوێژیه‌ک پێی خۆشه‌ ده‌رباره‌ هه‌وا قسان بكات.

بۆچی نۆڕوێژی پێیان خۆشه‌ ده‌رباره‌ی هه‌وا قسان بكه‌ن؟

وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە

چه‌ند زمانی ڕه‌سمی به‌ پێگه‌ی نیشتمانی له‌ نۆڕوێژ هه‌نه‌؟

وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە

درێژترین ڕووباری نۆڕوێژ ناوی چیه‌؟

وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە

نزمترین پله‌ی سه‌رما كه‌ له‌ نۆڕوێژ تۆمار کراوە‌، چه‌نده‌؟

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

ڕێبەری‌ نۆڕوێژ شا هۆكۆن- ە.
پێنج ملیۆن و ۵٠٠ هەزار کەس له‌ نۆڕوێژ ده‌ژین.
نۆڕوێژ سنووری له‌ گه‌ڵ سوێد، فینله‌ندا و دانیمارك هه‌یه‌.
ئۆسڵۆ نزیكه‌ی حه‌وت سه‌د هه‌زار دانیشتووی هه‌یه.
نۆڕوێژ به‌ سه‌ر ١۵ پارێزگا دابه‌ش بووه‌.

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

==Svalbard== كۆ دوڕگه‌یه‌كی‌ سه‌ر به‌ نۆڕوێژه‌.
تۆڕی هاتووچۆی گشتی له‌ نۆڕوێژ تا بڵێی باش چاككراوه‌.
نزیكه‌ی په‌نجا له‌ سه‌دی ڕووبه‌ری نۆڕوێژ ناوچه‌ی شاخاوی و دەشته‌.
نزیكه‌ ۴۵۰ ده‌ریا‌چه‌ له‌ نۆڕوێژ هه‌نه‌.
نۆڕوێژ سێ وه‌رزی هه‌یه‌: زستان، به‌هار و هاوین.

وێنه‌ی ڕاست هه‌لبژێڕه‌

كامه‌ وێنه‌ پاییز نیشان ده‌دات؟