نۆڕوێژی مۆدێرن (نوێ)
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Bruk det interaktive kartet til å snakke om hvilke land som er medlemmer av EU/EØS.
Utforskning
Snakk sammen
Trekk paralleller til deltakernes hjemland.
Norges distriktspolitikk har som målsetting at folk skal ha samme levekår uansett hvor i landet de bor. Samtidig ser vi at det er en fordel for ressursutnytting og effektivitet at folk bor tettere sammen. Kommunesammenslåinger er et eksempel på dette.
Stikkord til arbeiderbevegelsens og kvinnebevegelsens betydning: lover og regler som beskytter enkeltindividet, menneskers selvstendighet, muligheten til å leve i økonomisk trygghet, endringer i familiestruktur og familieliv
Norge er er ikke medlem av EU, men vi er medlem av EØS. Dette betyr i praksis at vi er en del av EU-systemet når det gjelder mange EU-lover og -avtaler.
Det er fremdeles en debatt i Norge om vi bør gå inn i EU og om vi bør trekke oss ut av EØS-samarbeidet. Ved to folkeavstemninger (1972 og 1994) stemte et knapt flertall av det norske folk nei til medlemsskap i EU.
Lenker
Tips til undervisninga
Bruk det interaktive kartet til å snakke om kva for land som er medlemar av EU/EØS.
Utforsking
Snakk saman
Dra parallellar til deltakarane sine heimland.
Distriktspolitikken i Noreg har som målsetjing at folk skal ha dei same levekåra uansett kvar i landet dei bur. Samstundes ser vi at det er ein fordel for ressursutnytting og effektivitet om folk bur tettare saman. Kommunesamanslåingar er eit døme på dette.
Stikkord til arbeidarrørsla og kvinnerørsla og kva desse rørslene har hatt å seie: lover og reglar som vernar einskildindividet, menneske sitt sjølvstende, moglegheita til å leve i økonomisk tryggleik, endringar i familiestruktur og familieliv
Noreg er ikkje medlem av EU, men vi er medlem av EØS. I praksis tyder dette at mange lover og avtalar i EU-systemet òg gjeld for oss.
Det blir framleis debattert i Noreg om vi bør gå inn i EU og om vi bør trekkje oss ut av EØS-samarbeidet. Vi har hatt to folkerøystingar om EU-medlemskap (i 1972 og 1994), og begge gongane stemde eit knapt fleirtal av det norske folket nei.
نۆڕوێژی مۆدێرن (نوێ)
نۆڕوێژی ئیمڕۆ وڵاتێكی مۆدێرن و فره‌كه‌لتووره. پێوه‌ری ژیان له سه‌رێیه، ته‌كنۆلۆژیای مۆدێرن له سه‌ر كۆمه‌ڵگا كاریگه‌ری داناوه. هه‌روه‌ها نۆڕوێژ له هاوكاری نێوده‌وڵه‌تی كه له سه‌ر سیاسه‌تی نۆڕوێژ كاریگه‌ریان هه‌یه، وه‌كوو نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان، ناتۆ و ناوچه‌ی ئابووری ئه‌ورپا، به‌شداری ده‌كات.
ئه‌گه‌ر به ڕێكه‌وت له كه‌سێك پرسیار بكه‌یت كه ئیمرۆ كامه به‌ها له كۆمه‌ڵگای نۆڕوێژ گرنگن، به گومانێكی زۆر له زۆربه‌یان ئه‌مه دەبیسی که گرینگترین به‌ها یه‌كسانی، و هەروەها ئازادی بڕیاردانی هەر کەسێک له‌سه‌ر ژیانی خۆیەتی.
نۆڕوێژ وه‌ک هه‌موو وڵاتێک و كۆمه‌ڵگا‌یەکی-تر، کۆمەلێک یاسای هه‌یه. یاساكان به ڕاده‌یه‌كی زۆر له سه‌ر بنه‌مای یه‌كسانی نێوان مرۆڤ دانراون، ئه‌م یاسایانه هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵه مافێكی زۆر به هاونیشتمانیان ده‌دات. له ژێڕه‌وه چه‌ند فاكته‌رێك دێنینه‌وه كه بۆ گه‌یشتنی كۆمه‌ڵگای نۆڕوێژ به‌و كۆمه‌ڵگایه‌ی كه ئێمه ئیمرۆ ده‌یناسین، گرنگن. بزوتنه‌وه‌کانی گەورەی جه‌ماوه‌ره گرنگێكی تایبەتیان بۆ پێش كه‌وتنی نۆڕوێژی هاوچەرخ هه‌بووه. بزوتنه‌وه‌ی كرێكاران و بزوتنه‌وه‌ی ژنان به تایبه‌ت، ڕۆڵێکی سه‌ره‌كیان گێراوه.
بزووتنه‌وه‌ی كرێكاران
ڕیشه‌ی بزووتنه‌وه‌ی كرێكاران له نۆڕوێژ ده‌گه‌رێته‌وه ساڵه‌كانی ١٦٠٠، به‌ڵام له ساڵه‌كانی ١٨٨٠ ئه‌و كاته‌ی سه‌نعه‌ت و پیشه‌سازی شوێنی كاری زیاتری هێنایه ئاراوه، ئه‌م بزوتنه‌وانه ڕێكخستنێكی زیاتریان به خۆوه دیت. له هه‌وه‌ڵه‌كانی سه‌ده‌ی ١٩٠٠ بزوتنه‌وه‌كان دەستەڵاتیان زیاتر بوو. خه‌باتی بزوتنه‌وه‌ی كرێكاران مرجێكی باشتری بۆ كرێكاران ڕه‌خساند، وه‌كوو نموونه ڕۆژه‌كانی كاری كه‌م کرانەوه، دۆخی باشتری پارێزراوی له سه‌ر كار، بیمه‌ی نه‌خۆشی و مافی پشتگیری ئابووری له كاتی بێكاری دابین کران. ئیمڕۆ نزیكه‌ی نیوه‌ی كرێكاران له سه‌ندیكاكان ڕێكخراون.
بزووتنه‌وه‌ی ژنان
بزووتنه‌وه‌ی ژنان بۆ مافی ژنان له كۆمه‌ڵگا و بۆ هه‌لی یه‌كسان بۆ ژن و پیاو خه‌باتی كردووه. بزووتنه‌وه‌ی ژنان له نۆڕوێژ له ساڵه‌كانی ١٨٨٠-وه چالاك بووه، تازه له ساڵی ١٩١٣ ژن مافی ده‌نگ دانیان بەدەست هێنا.
له ساڵه‌كانی ١٩٧٨-وه خه‌باتی ژنان دووباره په‌ره‌ی گرته‌وه. له ساڵی ١٩٧٠ یاسای ڕاگرتنی دووگیانی (یاسای زاه‌یه‌فڕێدان) دانرا. ئه‌م یاسایه بۆ نموونه مافی زایه‌فڕێدان پێش هه‌فته‌ی ١٣ له دووگیانی ده‌داته ژن. مافی ته‌لاق وه‌رگرتن، مافی پێشگیری کردن لە دووگیانی، خۆبڕیاری زایەفرێدان و مافی ژن بۆ بڕیاردان لەسه‌ر جه‌سته‌ی خۆی مه‌له‌فه‌كانی گرنگی بزووتنه‌وه‌ی ژنان بوونە.
ئیمڕۆ ئیتر ژن و پیاو مافی یه‌كسانیان بۆ خوێندن و كاركردن، بۆ موڵك و ماڵ و میرات و ده‌رمان و ته‌ندروستی باش هه‌یه. ئیتر ڕه‌گه‌زی مرۆڤ بڕیاردەر نیە، ژن یا پیاو كامه ماف و ده‌رفه‌تی هه‌یه. له سه‌ر ئه‌وه‌ش هەندێک كه‌س ده‌ڵێن كه هێشتا بۆ گه‌یشتن به یه‌كمافی ته‌واو له هه‌موو بواره‌كاندا بڕێک ڕێگامان ماوه بیپێویین.
نه‌وت
له ساڵه‌كانی ١٩٦٠-ه‌وه زۆر كۆمپانی ویستیان له كه‌ناراوه‌كانی نۆڕوێژ به‌دوای نه‌وت و گازدا بگه‌ڕێن. له ساڵی ١٩٦٧ بۆ هه‌وه‌ڵ جار له ده‌ریای باكوور نه‌وت دۆزرایه‌وه، له‌م كاته‌وه نۆڕوێژ وه‌كوو وڵاتێكی دەوڵەمەند بە نه‌وت گه‌شه‌ی كرد. ئه‌وه بۆ ئابووری نۆڕوێژ گرنگێكی گه‌وڕه‌ی به‌ده‌ست هێنا. هه‌ر وه‌كوو کارۆئاوی په‌نجا ساڵ لەمەوپێش، سه‌رچاوه‌كانی نه‌وتیش موڵكی ده‌وڵه‌ت مانه‌وه. كۆمپانیه کەسیەکان مافی به‌دوادا گه‌ڕان، هه‌ڵكه‌ندن و ده‌رهێنانی نه‌وتیان له هەندێک شوێن و كاتی سنوورداردا كڕی. ئیمرۆ له كۆمه‌ڵگا گفتوگۆ له‌سه‌ر پیشه‌ی نه‌وت له ئارا دایه. له‌سه‌ر كاریگەری ئه‌م پیشه‌یه لەسەر سروشت و ژینگه هاودەنگی نیه.
پێكه‌وه قسان بكه‌ن
- به‌ر له ١٨۵۰ پازده له سه‌دی جه‌ماوه‌ر له شاره‌كان ده‌ژیان. ده‌وروبەری ١٩٠٠ نزیكه‌ی ٣۵ له سه‌دی خه‌ڵک له شاره‌كان دەژیان، ئیمرۆش ده‌وروبەری هه‌شتا له سه‌دی دانیشتوان له شار و شارۆچكه‌كان ده‌ژین. ئایا بەهه‌مان شێوە په‌ره گرتن له‌و وڵاته‌ی تۆ ده‌یناسی، له ئارا دایه؟
- ده‌رباره‌ی لایه‌كانی باش و خڕاپی كۆچ كردنی خه‌ڵك بۆ شاره‌كان گفتوگۆ بكه‌ن.
- ده‌رباره‌ی گرنگی بزووتنه‌وه‌ی كرێكاران بۆ په‌ره‌گرتنی نۆڕوێژی مۆدێڕن پێكه‌وه قسان بكه‌ن. ئایا پێشكه‌وتنێكی ئاوا له وڵاتێكی دیكه كه تۆ بیناسی، هاتۆتە ئاراوه؟
- ده‌رباره‌ی گرنگی بزووتنه‌وه‌ی ژنان بۆ په‌ره‌گرتنی نۆڕوێژی مۆدێڕن پێكه‌وه قسان بكه‌ن. ئایا پێشكه‌وتنێكی ئاوا له وڵاتێكی دیكه كه تۆ بیناسی، قه‌وماوه؟
- ده‌رباره‌ی مافی ژنان له نۆڕوێژ و جێگاكانی دیكه‌ی دونیا له ڕابردوو و ئێستا پێکەوه قسان بكه‌ن.
- ئایا ئه‌م بابه‌ته‌ی كه ئێمه ئه‌ندامی یه‌كێتی ئه‌وروپا نینه، هیچ گرنگێكی بۆ نۆڕوێژ هه‌یه؟
- دۆزینه‌وه‌ی نه‌وت و گاز له ده‌ریای باكوور له ئاخیری ساڵه‌كانی ١٩٦٠ نۆڕوێژی بۆ وڵاتێكی ده‌وڵه‌مەند گۆڕی. به‌ڵام مافی قوتابخانه‌ی خۆڕایی، یارمه‌تی ته‌ندروستی خۆڕایی یا هه‌رزان، رۆژی کاری كورتتر، بیمه‌ی نه‌خۆشی و زۆر بوواری تریش پێش دۆزینه‌وه‌ی نه‌وت هاتبونە ئاراوە. ده‌رباره‌ی ئه‌م به‌هایانه‌ی كه بنچینه‌ی ئه‌م بڕیارانەن، گفتوگۆ بكه‌ن.
وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە
ئێستا چ ڕێژه‌یه‌ک له فەرمانبەرانی نۆڕوێژ له سه‌ندیكاكان ڕێكخڕاون؟
وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە
چ کاتێک نه‌وت له ده‌ریای باكوور دۆزرایه‌وه؟
وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە
یاسای زایه‌فڕێدان له ساڵی ١٩٧٨ مافی چی ده‌دات؟
ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره
ئه‌م ووتانه بخوێنه‌وه. كامه‌یان ڕاستن؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن؟
ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره
ئه‌م ووتانه بخوێنه‌وه. كامه‌یان ڕاستن؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن؟