لومړۍ نړیواله جګړه او دوهمه نړیواله جګړه
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Snakk sammen
Stikkord til spørsmålet om lover for arbeiderne: arbeiderbevegelsen, fagforeninger, fokus på menneskerettigheter og menneskeverd
Det finnes internasjonale avtaler for hva som er lov og ikke lov i krigføring, bl. a. behandling av krigsfanger. Ha gjerne fokus på hvordan et land kan bygges opp etter en krig med vekt på oppbyggingen av Norge etter andre verdenskrig.
I noen kriger kjemper man ikke bare mot en ytre fiende. Det kan være interne konflikter som fører til krigshandlinger (borgerkrig). Læreren kjenner til gruppen sin og må ta kunnskap om deltakernes bakgrunn med når undervisningen planlegges. Det kan sitte deltakere som representerer ulike sider i klasserommet.
Kjenner deltakerne til «Quisling» som begrep i ulike språk? I så tilfelle, snakk om opprinnelsen til begrepet.
Podkast
Lenker
- Norsk vannkraftshistorie på 5 minutter, regjeringen.no
- Om 8-timersdagen, snl.no
- Kvinners stemmerett, stortinget.no
- Norge 1914–1900, norgeshistorie.no
- Norge under 2. verdenskrigen, norgeshistorie.no
- Norge under 2. verdenskrig, snl.no
- Tvangsevakuering og overvintring i Nord-Norge, norgeshistorie.no
- De norske jødenes skjebne, hlsenteret.no
Tips til undervisninga
Snakk saman
Stikkord til spørsmålet om lover for arbeidarar: arbeidarrørsla, fagforeiningar, fokus på menneskerettar og menneskeverd
Det finst internasjonale avtalar om kva som er lov og ikkje lov i krig, mellom anna når det gjeld korleis krigsfangar skal handsamast. Ha gjerne meir fokus på korleis eit land kan byggjast opp att etter krig, med vekt på oppbygginga av Noreg etter andre verdskrigen.
I nokre krigar kjempar ein ikkje berre mot ein ytre fiende. Interne konfliktar kan òg føre til krigshandlingar (borgarkrig). Læraren kjenner gruppa si og må ta omsyn til deltakarane sin bakgrunn når undervisninga blir planlagd. Det kan sitje deltakarar som representerer ulike sider i ein konflikt, i klasserommet.
Kjenner deltakarane til Quisling som eit omgrep i ulike språk? Dersom det er kjent, snakk om opphavet til omgrepet.
Podkast
Lenkjer
- Norsk vannkrafthistorie på 5 minutter, regjeringen.no
- Om åttetimarsdagen, snl.no
- Stemmerett for kvinner, stortinget.no
- Noreg 1914–1900, norgeshistorie.no
- Noreg under andre verdskrigen, norgeshistorie.no
- Norge under andre verdenskrig, snl.no
- Tvangsevakuering og overvintring i Nord-Noreg, norgeshistorie.no
- De norske jødenes skjebne, hlsenteret.no
لومړۍ نړیواله جګړه او دوهمه نړیواله جګړه
ناروې بیا په 1905 کې یو خپلواک هیواد شو. یو نوی دور پیل شو. نفوس د 1900sمې پېریو په لومړیو کې وده وکړه، خلکو ښارونو ته مخه کړه او صنعت پراخه شو.
ناروې ډیر آبشارونه لري، او خلکو د 19مې پیړۍ په پای کې د بریښنا تولید لپاره مټې را ونغښتې. ډیرې فابریکې تاسیس شوې، او د کارګرو اړتیا زیاته شوه. ډیری خلکو ښارونو ته مخه کړه. ځینې کورونه د برېښنا په انرژۍ روښانه شول، په ښارونو کې د سړک څراغونه معرفي شول او په ځینو سیمو کې د بریښنایی وسايطو شبکه رامینځته شوه. د ډیزل انجنونه په کښتیو کې نصب شول ترڅو دوی ته دا وړتیا ورکړې چې لا ګړندی سفر وکړي. په لومړي ځل ناروې ته موټر ورسید.
یو ځانګړي قانون د دې تضمین وکړ چې خصوصي اشخاص کولی شي د اوبو په مرسته بریښنا تولید کړي، خو د اوبو د بریښنا بند پخپله عامه ملکیت پاتې شوی.
دا د ناروې د پارلمان لپاره یوه مصروفه دوره وه. د سوداګرۍ اتحادیو د کارګرانو لپاره د غوره شرایطو غوښتنه کوله او د بدلون راوستلو لپاره یې فشار راوړوو. پارلمان ډیری نوي قوانین تصویب کړل، لکه دا چې هیڅوک باید په ورځ کې تر لسو ساعتونو ډیر کار ونکړي. دغه کاري ساعتونه په 1919م کال کې اتو ساعتونو ته راټیټ شول. ټول کارګران د روغتیایي امتیازاتو مستحق و، پدې معنی چې دوی به د ناروغۍ پرمهال له مرکزي حکومت څخه پیسې ترلاسه کولې.
د 25 کالو څخه پورته نارینه د 1898م کال څخه وروسته په عمومي ټاکنو کې د رایې ورکولو حق پیدا کړ، او 25 کلنۍ څخه پورته میرمنو په 1913م کال کې ورته حق ترلاسه کړ.
لومړۍ نړیواله جګړه
لومړۍ نړیواله جګړه په اروپا کې د 1914-1918 کلونو ترمنځ راپورته شوه. ناروې په جګړه کې برخه نه ده اخیستې، خو د جګړو له امله اقتصادي زیانونه ناروې ته هم ورسېدل. جګړه د خوراکي توکو د کمبود لامل شوه لکه غله، چای او بوره، او دا توکي به د حکومت لخوا د مرستې په توګه توضېع کېدل.
د جګړې کالونه
موږ د لومړۍ نړیوالې جګړې او دوهمې نړیوالې ترمنځ موده د جګړې د کلونو په نامه یادوو. د نړۍ د ډېری برخو په شان، نږدې دغه ټوله دوره په ناروې کې د مالي بحران په نامه یاده شوه. ډیری خلک وزګار وو.
دوهمه نړیواله جګړه
دوهمه نړیواله جګړه د 1939 کال د سپتمبر په میاشت کې پر پولنډ د جرمني یرغل سره پیل شوه. ناروې د 1940 کال د اپریل په 9مه د جرمني ځواکونو لخوا ونیول شوه. په ناروې کې جګړه یوازې څو اونۍ دوام وکړ مخکې لدې چې ناروې تسليم شوه. پاچا او حکومتي چارواکي انګلستان ته وتښتیدل او ناروې له هغه ځایه د آزادولو لپاره مبارزې ته دوام ورکړ. ناروې د ویدکون کویسلینګ په مشرۍ د آلمان پلوه حکومت لخوا اداره کېده. دا حکومت په دیموکراتیک ډول نه و ټاکل شوی.
که څه هم د ناروې په خاوره کې لږ نښتې وشوې، خو د مقاومت ډیری ډلو تخریب ترسره کړ، غیر قانوني ورځپاڼې یې خپرې کړې او د آلمان د اشغالګرو ځواکونو پروړاندې مدني سرغړونې پیل کړې او خفيه مقاومت یې رامنځته کړ. ډیری هغه خلکو چې د مقاومت غورځنګ فعال غړي وو هیواد يې پريښود. شاوخوا 50،000 نارویژیان د جګړې پرمهال سویډن ته وتښتیدل. ډیری یې د نورو سره د مرستې په موخه ځان له خطر سره مخ کړ.
د ناروې په شمال کې ډېر خلک ووژل شول او د آلماني سرتېرو لخوا د سیمې تر تخلیې وروسته، د فینمارک والسوالۍ ډیری برخې او د ټرومز ولسوالۍ شمالي برخې د خاورو سره خاورې شوې. د هټلر په امر، ډیری ودانۍ او زیربناوې وسوځول شوې.
په پایله کې، آلمان په ډیرو جبهاتو کې جګړه وبایلله، او دې ته اړ شو چې په 1945م کې د مې په میاشت کې تسلیم شو. د جګړې په پایله کې تر 10،000 ډیر نارویژیان مړه شول.
تر جګړې د مخه په ناروې کې د یهودانو نفوس 2100 کسان وو. د دغو ارقامو له ډلې، 773 تنه یې د جبري کارونو مرکزونو ته واستول شول، چې بیا وروسته او یوازې 38 تنه یې ژوندي پاتې شوي او له جګړې وروسته ناروې ته راستانه شوي.
یو بل سره مباحثه وکړئ
- څه فکر کوئ پارلمان داسې قوانین تصویب کړي چې د کارګرو ژوند یې اسانه کړی؟
- ستاسو په هیواد ونو کې لومړۍ نړیواله جګړه او دوهمه نړیواله جګړه څنګه وه؟
- په ګډه بحث وکړئ چې جګړه څنګه په ټولنه او هغه خلکو اغیزه کوي چې هلته ژوند کوي. د جګړې پرمهال بشري حقونه څنګه په پام کې نیول کیږي؟
سم ځواب انتخاب کړئ
په ناروې کې ښځو په کوم کال کې د رایې ورکولو حق ترلاسه کړ؟
سم ځواب انتخاب کړئ
د داخلي جګړې موده څومره وه؟
سم ځواب انتخاب کړئ
آلماني سرتیرو کله ناروې ونیوله؟
صحیح او غلط انتخاب کړئ
جملې ولولئ. کومې صحیح او کومې غلطې دي؟
صحیح او غلط انتخاب کړئ
جملې ولولئ. کومې صحیح او کومې غلطې دي؟
په انځور باندې کلېک وکړئ
په مهال ویش کې په سمه دوره کلیک وکړئ. دوهمه نړیواله جګړه کله وه؟