Lufta e Parë Botërore dhe Lufta e Dytë Botërore
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Snakk sammen
Stikkord til spørsmålet om lover for arbeiderne: arbeiderbevegelsen, fagforeninger, fokus på menneskerettigheter og menneskeverd
Det finnes internasjonale avtaler for hva som er lov og ikke lov i krigføring, bl. a. behandling av krigsfanger. Ha gjerne fokus på hvordan et land kan bygges opp etter en krig med vekt på oppbyggingen av Norge etter andre verdenskrig.
I noen kriger kjemper man ikke bare mot en ytre fiende. Det kan være interne konflikter som fører til krigshandlinger (borgerkrig). Læreren kjenner til gruppen sin og må ta kunnskap om deltakernes bakgrunn med når undervisningen planlegges. Det kan sitte deltakere som representerer ulike sider i klasserommet.
Kjenner deltakerne til «Quisling» som begrep i ulike språk? I så tilfelle, snakk om opprinnelsen til begrepet.
Podkast
Lenker
- Norsk vannkraftshistorie på 5 minutter, regjeringen.no
- Om 8-timersdagen, snl.no
- Kvinners stemmerett, stortinget.no
- Norge 1914–1900, norgeshistorie.no
- Norge under 2. verdenskrigen, norgeshistorie.no
- Norge under 2. verdenskrig, snl.no
- Tvangsevakuering og overvintring i Nord-Norge, norgeshistorie.no
- De norske jødenes skjebne, hlsenteret.no
Tips til undervisninga
Snakk saman
Stikkord til spørsmålet om lover for arbeidarar: arbeidarrørsla, fagforeiningar, fokus på menneskerettar og menneskeverd
Det finst internasjonale avtalar om kva som er lov og ikkje lov i krig, mellom anna når det gjeld korleis krigsfangar skal handsamast. Ha gjerne meir fokus på korleis eit land kan byggjast opp att etter krig, med vekt på oppbygginga av Noreg etter andre verdskrigen.
I nokre krigar kjempar ein ikkje berre mot ein ytre fiende. Interne konfliktar kan òg føre til krigshandlingar (borgarkrig). Læraren kjenner gruppa si og må ta omsyn til deltakarane sin bakgrunn når undervisninga blir planlagd. Det kan sitje deltakarar som representerer ulike sider i ein konflikt, i klasserommet.
Kjenner deltakarane til Quisling som eit omgrep i ulike språk? Dersom det er kjent, snakk om opphavet til omgrepet.
Podkast
Lenkjer
- Norsk vannkrafthistorie på 5 minutter, regjeringen.no
- Om åttetimarsdagen, snl.no
- Stemmerett for kvinner, stortinget.no
- Noreg 1914–1900, norgeshistorie.no
- Noreg under andre verdskrigen, norgeshistorie.no
- Norge under andre verdenskrig, snl.no
- Tvangsevakuering og overvintring i Nord-Noreg, norgeshistorie.no
- De norske jødenes skjebne, hlsenteret.no
Lufta e Parë Botërore dhe Lufta e Dytë Botërore
Norvegjia u bë përsëri një vend i pavarur në vitin 1905. Filloi një epokë e re. Popullsia u rrit në fillim të viteve 1900, njerëzit u transferuan në qytete dhe industria u zgjerua.
Norvegjia ka shumë ujëvara dhe njerëzit filluan të përdorin energjinë hidroelektrike për të prodhuar energji elektrike në fund të shekullit të 19-të. U hapën më shumë fabrika dhe u rrit nevoja për punëtorë. Shumë njerëz u shpërngulën në qytete. Energjia elektrike u instalua në disa shtëpi, dritat e rrugëve u vendosën në qytete dhe një rrjet tramvaji elektrik u zhvillua në disa prej tyre. Në anije u instaluan motorët me naftë, gjë që u mundësoi të udhëtojnë më shpejt. Makinat e para mbërritën në Norvegji.
Një ligj i veçantë siguroi që personat privatë mund të zhvillonin energji hidroelektrike, por që vetë hidrocentralet mbeteshin pronë publike.
Kjo ishte një periudhë e ngarkuar për Parlamentin Norvegjez. Sindikatat kërkuan kushte më të mira për punëtorët dhe ushtruan presion për të sjellë ndryshime. Parlamenti miratoi shumë ligje të reja, duke përfshirë faktin që askush të mos punonte më shumë se dhjetë orë në ditë. Ky orar u reduktua në tetë orë në 1919. Të gjithë punëtorët kishin të drejtë të përfitonin kur ishin të sëmurë, që do të thotë se ata paguheshin nga qeveria qendrore kur ishin të sëmurë.
Burrat mbi 25 vjeç kishin të drejtë të votonin në zgjedhjet e përgjithshme nga viti 1898 dhe gratë mbi moshën 25 vjeç fituan të njëjtën të drejtë në 1913.
Lufta e Parë Botërore
Lufta e Parë Botërore shpërtheu në Evropë në vitet 1914-1918. Norvegjia nuk mori pjesë në luftë, por pasojat e saj në ekonomi u ndjenë edhe këtu. Lufta shkaktoi mungesë të mallrave të tilla si drithëra, kafe dhe sheqer, këto mallra u racionuan.
Vitet e mes luftës
Periudhën mes Luftës së Parë Botërore dhe Luftës së Dytë Botërore, ne e quajmë vitet mes luftës. Ashtu si në pjesën më të madhe të botës, pothuajse e gjithë kjo periudhë u shënua nga kriza financiare në Norvegji. Shumë njerëz ishin të papunë.
Lufta e Dytë Botërore
Lufta e Dytë Botërore filloi me pushtimin gjerman të Polonisë në shtator 1939. Norvegjia u pushtua nga forcat gjermane më 9 prill 1940. Luftimet në Norvegji zgjatën vetëm disa javë para se Norvegjia të kapitullonte. Mbreti dhe Qeveria ikën në Angli dhe vazhduan luftën për të liruar Norvegjinë që atje. Norvegjia u qeveris nga një qeveri pro-gjermane e udhëhequr nga Vidkun Quisling. Kjo qeveri nuk u zgjodh në mënyrë demokratike.
Megjithëse u zhvilluan pak luftime të vërteta në tokën Norvegjeze, disa grupe të rezistencës kryen sabotim, botuan gazeta ilegale dhe organizuan mosbindje civile dhe rezistencë pasive kundër forcave pushtuese gjermane. Shumë njerëz që ishin aktivë në lëvizjen e rezistencës duhej të iknin nga vendi. Rreth 50,000 norvegjezë u larguan në Suedi gjatë luftës. Shumë prej tyre rrezikuan shumë për të ndihmuar të tjerët.
Në Norvegjinë Veriore, shumë njerëz u vranë dhe shumica e qarkut Finnmark dhe pjesa veriore e qarkut Troms u rrafshuan me tokën kur trupat gjermane evakuuan këto zona. Me urdhër të Hitlerit, shumica e ndërtesave dhe infrastrukturës u dogjën.
Përfundimisht, Gjermania filloi të humbasë luftën në gjithnjë e më shumë fronte dhe u detyrua të kapitullojë në maj 1945. Më shumë se 10,000 norvegjezë vdiqën si rezultat i luftës.
Para luftës, Norvegjia kishte një popullsi hebraike prej rreth 2,100 njerëz. Nga kjo shifër, 773 u dërguan në kampe përqendrimi, dhe vetëm 38 mbijetuan dhe u kthyen në Norvegji pas luftës.
Diskutoni së bashku
- Pse mendoni se Parlamenti miratoi ligje që e bënë jetën më të lehtë për punëtorët?
- Si ishin Lufta e Parë Botërore dhe Lufta e Dytë Botërore në vendin tuaj të origjinës?
- Diskutoni së bashku se si lufta ndikon në një shoqëri dhe tek njerëzit që jetojnë atje. Si trajtohen të drejtat e njeriut gjatë luftës?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Kur fituan gratë të drejtën e votës në Norvegji?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Kur ishte periudha mes dy luftërave?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Kur pushtuan Norvegjinë trupat gjermane?
Zgjidhni e saktë ose e gabuar
Lexoni deklaratat. Cila është e saktë? Cila është e gabuar?
Zgjidhni e saktë ose e gabuar
Lexoni deklaratat. Cila është e saktë? Cila është e gabuar?
Klikoni mbi imazh
Klikoni në periudhën e duhur të kohës. Kur u zhvillua Lufta e Dytë Botërore?