አንደኛው እና ሁለተኛው የዓለም ጦርነት
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Snakk sammen
Stikkord til spørsmålet om lover for arbeiderne: arbeiderbevegelsen, fagforeninger, fokus på menneskerettigheter og menneskeverd
Det finnes internasjonale avtaler for hva som er lov og ikke lov i krigføring, bl. a. behandling av krigsfanger. Ha gjerne fokus på hvordan et land kan bygges opp etter en krig med vekt på oppbyggingen av Norge etter andre verdenskrig.
I noen kriger kjemper man ikke bare mot en ytre fiende. Det kan være interne konflikter som fører til krigshandlinger (borgerkrig). Læreren kjenner til gruppen sin og må ta kunnskap om deltakernes bakgrunn med når undervisningen planlegges. Det kan sitte deltakere som representerer ulike sider i klasserommet.
Kjenner deltakerne til «Quisling» som begrep i ulike språk? I så tilfelle, snakk om opprinnelsen til begrepet.
Podkast
Lenker
- Norsk vannkraftshistorie på 5 minutter, regjeringen.no
- Om 8-timersdagen, snl.no
- Kvinners stemmerett, stortinget.no
- Norge 1914–1900, norgeshistorie.no
- Norge under 2. verdenskrigen, norgeshistorie.no
- Norge under 2. verdenskrig, snl.no
- Tvangsevakuering og overvintring i Nord-Norge, norgeshistorie.no
- De norske jødenes skjebne, hlsenteret.no
Tips til undervisninga
Snakk saman
Stikkord til spørsmålet om lover for arbeidarar: arbeidarrørsla, fagforeiningar, fokus på menneskerettar og menneskeverd
Det finst internasjonale avtalar om kva som er lov og ikkje lov i krig, mellom anna når det gjeld korleis krigsfangar skal handsamast. Ha gjerne meir fokus på korleis eit land kan byggjast opp att etter krig, med vekt på oppbygginga av Noreg etter andre verdskrigen.
I nokre krigar kjempar ein ikkje berre mot ein ytre fiende. Interne konfliktar kan òg føre til krigshandlingar (borgarkrig). Læraren kjenner gruppa si og må ta omsyn til deltakarane sin bakgrunn når undervisninga blir planlagd. Det kan sitje deltakarar som representerer ulike sider i ein konflikt, i klasserommet.
Kjenner deltakarane til Quisling som eit omgrep i ulike språk? Dersom det er kjent, snakk om opphavet til omgrepet.
Podkast
Lenkjer
- Norsk vannkrafthistorie på 5 minutter, regjeringen.no
- Om åttetimarsdagen, snl.no
- Stemmerett for kvinner, stortinget.no
- Noreg 1914–1900, norgeshistorie.no
- Noreg under andre verdskrigen, norgeshistorie.no
- Norge under andre verdenskrig, snl.no
- Tvangsevakuering og overvintring i Nord-Noreg, norgeshistorie.no
- De norske jødenes skjebne, hlsenteret.no
አንደኛው እና ሁለተኛው የዓለም ጦርነት
ኖርዌይ እንደገና በ1905 ዓ.ም ሉዐላዊት አገር ሆነች። አዲስ ዘመን ተጀመረ። በ1900 ዓ.ም. ጅማሬ የሕዝቡ ቁጥር አደገ፣ ሰዎች ወደ ከተማዎች መፍለስ ጀመሩ፡ ኢንዱስትሪዎችም ተስፋፉ።
ኖርዌይ ብዙ ፏፏቴዎች አሏት፣ ሕዝቡም በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ፡ እንዚህን ፏፏቴዎች በውሃ ኋይል ለሚመነጭ ኤሌክትሪክ ኃይል መጠቀም ጀመሩ። ተጨማሪ ፋብሪካዎች ተከፍተዋል፡ ሰራተኞችም በከፍተኛ ደረጃ ይፈለጉ ጀመር። ብዙ ሰዎች ወደ ከተማዎች ይጎርፉ ጀመር። በአንዳንድ ቤቶች ኤሌክትሪክ ተዘርግቷል፣ በከተሞች የመንገድ መብራቶች ተጀመረ፣ በአንዳንዶቹ ደግሞ የኤሌክትሪክ ትራም ኔትወርክ ተዘርግቷል። የናፍጣ ሞተሮች በመርከቦች ውስጥ ተጭነዋል፣ ይህም በበለጠ ፍጥነት እንዲጓዙ አስችሏቸዋል።የመጀመሪያዎቹ መኪናዎች ኖርዌይ ደረሱ።
አንድ ግለሰብ በውሃ ኃይል የሚመነጭ ኤሌትሪክ ማመንጫ መገንባት የሚችልበት ለየት ያለ ሕግ ወጥቷል ሆኖም ግን የኃይል ማመንጫው ንብረትነቱ የሕዝብ ነው፡፡
ለፓርላማው (ስቶርቲንግ) አሁን የሥራ የሚሠራበት ወቅት ነበር።የሠራተኛ ማኅበራት ለሠራተኞች የተሻለ ሁኔታ በመፈለግ ለውጥ ለማምጣት ግፊት አድርገዋል።ስለዚህም፡ስቶርቲንግ ብዙ ሕጎችን አውጥቷል፣ ከእነዚህም መካከል አንድ ሰው ከአስር ሰአት በላይ መሥራት የለበትም የሚለው ሕግ ይገኝበታል። ይህ ሰአት ደግሞ በ1919 ዓ.ም. ወደ ስምንት ሰአት ዝቅ ብሏል። ሁሉም ሰራተኞች በሕመማቸው ጊዜ የሕግ ድጋፍ አላቸው፣ ይህም ማለት ሰራተኞች በሚታመሙበት ጊዜ፡ ከማዕከላዊ መንግሥት የገንዘብ ድጋፍ ይደረግላቸዋል፡፡
እድሜያቸው ከ25 አመት በላይ የሆኑ ወንዶች፡ ከ1898 ዓ.ም. ጀምሮ፡ በአገሪቱ በሚካሄደው አጠቃላይ ምርጫ የመሳተፍ መብት አገኙ። ከ1913 ዓ.ም ጀምሮ ደግሞ እድሜያቸው ከ25 አመት በላይ ለሆናቸው ሴቶች ተመሳሳይ መብት ተሰጣቸው።
አንደኛው የዓለም ጦርነት
በ1914-1918 አንደኛው የዓለም ጦርነት በአውሮፓ ተቀሰቀሰ። በዚሁ ጦርነት ኖርዌይ አልተሳተፈችም፣ ይሁን እንጂ፡ በጦርነቱ የተፈጠረው የምጣኔ ሃብት መዘዝ ገፈት ቀማሽ ሆናለች። በጦርነቱ ምክንያት እንደ ጥራጥሬ፡ ቡና እና ስኳር ባሉ ሸቀጦች እጥረት ስለተፈጠረ፡ ለሕዝቡ በኩፖን እንዲከፋፈል ኣድርጎ ነበር።
በጦርነቶቹ መካከል የነበሩት አመታት
በአንደኛውና በሁለተኛው የዓለም ጦርነቶች መካከል የነበረው ጊዜ፡ በጦርነቶቹ መካከል የነበሩት አመታት በመባል ይታወቃሉ፡፡ በጦርነቶቹ ምክንያት በመላው ዓለም ላይ የተፈጠረው የገንዘብ ቀውስ በኖርዌይ ውስጥም ተፈጥሮ ነበር፡፡ ብዙ ሰዎች ሥራ አጦች ሆነው ነበር፡፡
ሁለተኛው የዓለም ጦርነት
ሁለተኛው የዓለም ጦርነት በመስከረም ወር 939 በጀርመን በፖላንድ ላይ ወረራ በመፈጸሟ ነበር። ኖርዌይ ሚያዝያ 9 ቀን 1940 በጀርመን ጦር ተያዘች። በኖርዌይ ውስጥ ያለው ጦርነት ኖርዌይ ከመያዟ በፊት ለጥቂት ሳምንታት ብቻ ቆየ። ንጉሱ እና የመንግስት ኣካላቱ ወደ እንግሊዝ ኣገር በመሸሽ፡ ኖርዌይን ከዚያ ነፃ ለማውጣት ትግሉን ቀጠሉ። ስለሆነም፡ኖርዌይ መንግስት የምትመራው፡ የጀርመን ደጋፊ በነበረው፡ በዲሞክራሲያዊ መንገድ ባልተመረጠው፡ የቪድኩን ኩይስሊንግ ነበር።
በኖርዌጂያን ምድር ብዙም ተጨባጭ ውጊያ ባይካሄድም፡ በርካታ ተቃዋሚ ቡድኖች፡ በጀርመን ወረራ ሃይሎች ላይ ኣመጽ ኣክሂደዋል፡ ሕገ ወጥ ጋዜጦችን በማሳተም ዘርግቷል፡ ህዝባዊ እምቢተኝነትን እና ህዝባዊ ተቃውሞ የሚያደርጉ ቡድኖች ኣደራጅቷል። በተቃውሞ እንቅስቃሴ ውስጥ ንቁ የነበሩ ብዙ ሰዎች ከሀገር መሰደድ ነበረባቸው። በጦርነቱ ወቅት ወደ 50,000 የሚጠጉ ኖርዌጂያውያን ወደ ስዊድን ተሰደዋል። ብዙዎቹም ሌሎችን ለመርዳት አደጋ ላይ ወድቀዋል።
በሰሜን ኖርዌይ ብዙ ሰዎች ተገድለዋል፣ የጀርመን ወታደሮች እነዚህን አካባቢዎች ለቀው ሲወጡ፡ አብዛኛው የፊንማርክ እና የትሮምስ ኣከባቢ ክፍል ከጥቅም ውጭ ሆኗል። በሂትለር ትእዛዝ፡ አብዛኛዎቹ ህንፃዎች እና መሰረተ ልማቶች ተቃጥለዋል።
በመጨረሻም፡ ጀርመኖች በብዙ ግንባሮች ጦርነቱን እየተሸነፉ በመሄድ እ.ኤ.አ በ1945 ዓ.ም በጦርነቱ ተሸንፈው እጅ ሰጡ። በጦርነት ምክንያት ከ10,000 በላይ ኖርዌጂያውያን ሕይወታቸውን አጥቷል።
ከጦርነቱ በፊት በኖርዌይ 2,100 የሚሆኑ የአይሁድ ሕዝቦች ይኖሩ ነበር፡፡ ከእነርሱም መካከል 773 ያሕሉ ወደ ማጎሪያ ካምፕ የተወሰዱ ሲሆን፡ ከመካከላቸውም 38 ያህሉ ብቻ ተርፈው ከጦርነቱ በኋላ ወደ ኖርዌይ ተመልሰዋል።
ኣብራችሁ ተወያዩ
- ስቶርቲንግ ለሠራተኞች ኑሮን ቀላል የሚያደርግ ሕጎችን ያጸደቀው ለምን ይመስላቹሃል?
- በትውልድ ሀገርዎ አንደኛው የዓለም ጦርነት እና ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ምን ይመስል ነበር?
- ጦርነት በአንድ ማህበረሰብ እና በዚያ የሚኖሩ ሰዎችን እንዴት እንደሚነካ አብራችሁ ተነጋገሩ። በጦርነት ጊዜ ሰብአዊ መብቶች እንዴት ይስተናገዳሉ?
ትክክለኛውን መልስ ይምረጡ
በኖርዌይ ውስጥ ሴቶች ድምጽ የመስጠት መብት ያገኙት መቼ ነበር?
ትክክለኛውን መልስ ይምረጡ
የእርስ በእርሱ ጦርነት መቼ ነበር የተካሄደው?
ትክክለኛውን መልስ ይምረጡ
የጀርመን ጦር መቼ ነበር ኖርዌይን ተቆጣጥሮ የነበረው?
ትክክል ወይም ስህተት የሆነውን ይምረጡ
መግለጫዎቹን ያንብቡ። ትክክል የትኛው ነው? ስህተት የትኛው ነው?
ትክክል ወይም ስህተት የሆነውን ይምረጡ
መግለጫዎቹን ያንብቡ። ትክክል የትኛው ነው? ስህተት የትኛው ነው?
ምስሉን ተጫኑት
በዘመን ቅደም ተከተሉ መሰረት፡ ትክክለኛውን ምስል ይጫኑ፡፡ ሁለኛው የዓለም ጦርነት የተካሄደው መቼ ነበር?