روغتیا او د ژوند طریقه/سبک

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

En del sykdommer kan knyttes til kosthold og livsstil, eventuelt i tillegg til arvelighet. Eksempler er diabetes 2, lungekreft og hjerte- og karsykdommer.

Minn gjerne deltakerne på at de vil trenge et ekstra tilskudd av vitamin D i Norge (tran, trankapsler, e.l.).

Læreren må tilpasse undervisning om matvarer til deltakernes bakgrunn og kunnskap.

Se filmen

Videoen viser 15 klipp. De første tre klippene viser nordmenns møte med helsesektoren: en baby på kontroll hos legen, en lege som viser noe til en pasient på en iPad og en person som blir vaksinert. De neste seks klippene handler om mat: noen av klippene viser mennesker som kjøper og spiser sunn mat, mens noen av klippene viser mennesker som spiser usunt. De siste seks klippene viser ulike former for fysisk aktivitet, som gåtur, fotball, yoga og trening hjemme.

Forslag til spørsmål

Hva tenker du på når du hører uttrykket «god helse»? Tenkte du på god fysisk helse, god psykisk helse eller begge deler?
Hva er god fysisk helse? Hva er god psykisk helse? Henger det sammen?
Hva kan man gjøre for å få eller opprettholde god helse?
Hvilke råd ville du gitt til en venn som hadde lyst til å begynne å trene, men ikke visste hva eller hvordan?
Hva er den vanligste formen for fysisk aktivitet i ditt hjemland?

Snakk sammen

Endringer i livssituasjon og kosthold kan påvirke helsen. Dersom man opplever depresjon, tristhet eller stress, kan det føre til feil matvaner og påvirke både den psykiske og fysiske helsen. Stress kan også føre til hormonell ubalanse, noe som igjen kan gjøre helsen dårligere.

Familien Hansen

Prøv å ha fokus på hva foreldre kan gjøre i en slik situasjon. Kan de bruke/utvide nettverket i nærmiljøet? Kan de ta en piknik på en lekeplass i stedet for middag i leiligheten? Kan de ta med barna på en togtur? Gå i skogen? En tur på stranda? Invitere barnas venner hjem? Benytte ulike aktivitetstilbud for barn arrangert av kommunen eller frivillige?

Mehmet

Innspill til helsemessige konsekvenser for Mehmet: utenforskap, savn, Mehmet kan slutte å være fysisk aktiv.

Råd til foreldrene: Sjekke om det finnes det økonomiske ordninger som kan hjelpe foreldrene med betalingen, prioriteringer innad i familien og lignende.

Tips til undervisninga

Ein del sjukdomar kan knytast til kosthald og livsstil, og somme er dessutan arvelege. Diabetes 2, lungekreft og hjarte- og karsjukdomar er døme på slike sjukdomar.

Minn gjerne deltakarane på at dei kjem til å trenge ekstra tilskot av vitamin D i Noreg (tran, trankapslar e.l.).

Læraren må tilpasse undervisninga om matvarer etter bakgrunnen og kunnskapen til deltakarane.

Sjå filmen

Videoen er sett saman av 15 klipp. Dei første tre klippa viser nordmenn i møte med helsesektoren: ein baby på kontroll hos legen, ein lege som viser noko til ein pasient på ein iPad, og ein person som blir vaksinert. Dei neste seks klippa handlar om mat. Nokre av klippa viser menneske som kjøper og et sunn mat, medan nokre viser menneske som et usunt. Dei siste seks klippa viser ulike former for fysisk aktivitet, så som turgåing, fotball, yoga og trening heime.

Framlegg til spørsmål

Kva tenkjer du på når du høyrer uttrykket «god helse»? Tenkte du på god fysisk helse, god psykisk helse eller begge delar?
Kva er god fysisk helse? Kva er god psykisk helse? Heng dei to saman?
Kva kan ein gjere for å få eller halde ved like god helse?
Kva råd ville du gjeve til ein ven som har lyst til å trene, men ikkje veit kva eller korleis?
Kva er den vanlegaste forma for fysisk aktivitet i heimlandet ditt?

Snakk saman

Endringar i livssituasjon og kosthald kan påverke helsa. Dersom ein er plaga med depresjon eller er trist eller stressa, kan det føre til dårlege matvanar og påverke både den psykiske og den fysiske helsa. Stress kan òg føre til hormonell ubalanse, som igjen kan gje dårlegare helse.

Familien Hansen

Prøv å fokusere på kva foreldre kan gjere i ein slik situasjon. Kan dei bruke/utvide nettverket sitt i nærmiljøet? Kan dei ta ein piknik på ein leikeplass i staden for å ete middag i leilegheita? Kan dei ta med barna på ein togtur? Gå i skogen? Ta ein tur på stranda? Invitere venene til barna heim? Nytte ulike aktivitetstilbod som kommunen eller frivillige arrangerer for barn?

Mehmet

Innspel til helsemessige konsekvensar for Mehmet: utanforskap, sakn, Mehmet kan slutte å vere fysisk aktiv.

Råd til foreldra: Sjekk om det finst økonomiske ordningar som kan hjelpe foreldra med betalinga, prioriteringar i familien og liknande.

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Digitale ferdigheter
Muntlige ferdigheter

Tverrfaglige tema

Folkehelse og livsmestring

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

gi eksempler på hvordan fysisk og psykisk helse kan bli påvirket av livsstil og ulike hendelser, som for eksempel migrasjon

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet
Utforsking
Video

دا فلم وګورئ

روغتیا او د ژوند طریقه/سبک

Et eldre par går på tur i skogen. De balanserer på en trestokk som ligger på bakken. De ler og har det gøy. Foto
GettyImages

تاریخي توسعه

نن صبا په ناروې کې د ژوند معیارونه ډېر لوړ دي. د ګڼ شمېر جدي ناروغیو درملنه د هر چا لپاره د لاسرسي وړ ده، او د رفاه یا تسهیلاتو دولت داسې سیستمونه په لاره اچولي چې له مخې یې د هر چا لپاره طبي مرستې او درملنې په واک کې ورکول کېږي. ماشومان د ګڼ شمېر ناروغیو پروړاندې په وړیا ډول واکسین کېږي. په ناروې کې ګڼ شمېر خلک د هغو ناروغیو له امله خپل ژوند له لاسه ورکوي چې په خوارځواکۍ پورې اړه لري، لکه نیمګړیې تغدیه او نری رنځ/توبرکلوز. همدارنګه ګڼ شمېر خلک د درملنې د نه شتون له امله خپل ژوند له لاسه ورکوي.

Eldre kvinne padler kano. Foto
GettyImages

په ناروې کې د عامې روغتیا حالت په تېرو 100 کلونو کې په تدریجي ډول بهبود موندلی.چې لامل یې تر ډېره د رفاهي یا مرستندویه دولت پرمختګ ګڼل کېږي، چې د غوره او خوندي ژوند لپاره یې ښه او ډېر فرصتونه رامنځ ته کړي دي. د ناروې خلک تر پخوا ډېر ژوند کوي. ګڼ شمېر زاړه خلک هم د پخوانیو هغو په پرتله ډېر روغ دي. چې دا د دې لامل کېږي ترڅو هغوی وکولای شي اوږد، غوره او فعال ژوند ولري.

دا پدې مانا نه ده چې په ناروې کې ناروغي شتون نه لري. د مثال په ډول، ګڼ شمېر د خلک د سکلېټي ناروغیو د نیمګړتیا له امله رنځ وړي. د شکر او چاغښت ناروغۍ هم د ډېرېدو په حال کې دي. قلبي اوسرطاني ناروغۍ په ناروې کې د مړینې ترټولو لوی لامل ګڼل کېږي.

د روغتیا د ستونزو مخنیوی

En blid kvinne jogger i skogen. Foto
GettyImages

زموږ روغتیا ډېری وخت زموږ د ژوند په سبک یا طریقې پورې تړاو لري. دغه امر زموږ د فزیکي او رواني روغتیا دواړو لپاره صدق کوي. که چېرې موږ صحي خواړه خورو او په فزیکي ډول فعال یو، نو موږ به د اوږدمهاله روغتیا لپاره یو غوره چانس ولرو. هغه کسان چې سیګرېټ څکوي د نورو په پرتله د سرطاني او قلبي ناروغیو د لوړ ګواښ سره مخ دي.

که څه هم رفاهي دولت د خلکو روغتیا خوندي ساتنې په برخه کې لوی مسؤلیت په غاړه لري، خو په ګڼو مواردو کې دا خپله د شخص مسؤلیت ګڼل کېږي چې په کومه طریقه ژوند کوي او څنګه د خپلې روغتیا ساتنه کوي.

رواني روغتیا هم د فزیکي روغتیا په شان مهمه ده. ډېری خلک د نورو خلکو سره په اړیکه کې پاتې کېدو څخه خوند اخلي. دا کېدی شي په کورنۍ کې د ژوند په سبک، غوره ملګرو یا همکارانو پورې تړاو ولري. د مثبتو افکارو درلودل، دروني سکون، غوره خوب او له دې پرته خوښ اوسېدل هم زموږ د سلامتیا لپاره مهم دي. په ناروې کې یو متل دی چې وایي ؛غوره خندا د دې لامل کېږي چې اوږد عمر ولرئ؛.

پرهېز

Salater, grønnsaker, frukt, grønn smoothie og grovt brød på et bord. Bildet viser sunn mat. Foto
Pizza, pommes fritt, godteri, popcorn, hamburger og øl på et bord. Bildet viser usunn mat. Foto
GettyImages
  • د پرهېز او روغتیا ترمنځ د اړیکې په اړه بحث وکړئ.
  • آیا تاسو په ناروې کې هماغه خواړه خورئ کوم چې ناروې ته له راتګ مخکې مو خوړل؟
  • آیا د اقلیم او پرهېز ترمنځ کومه اړیکه شتون لري؟
  • ستاسو په آند غیر صحي خواړه کوم دي؟
  • ستاسو په آند صحي خواړه کوم دي؟

ګڼ شمېر هغه روغتیا پالان چې د مهاجرینو سره بوخت دي، د هغوی د روغتیا په اړه اندیښنه لري. هغوی له دې امله اندېښنه لري چې په ناروې کې مېشت مهاجرین د ناروېژي وګړو په پرتله لاندې ستونزې لري:

  • شکر
  • چاغښت
  • د غاښونو ناوړه روغتیایي حالت
  • خوار ځواکي، په ځانګړي ډول د اوسپنې او D ویټامین کمود
  • ژور خفګان

یو بل سره مباحثه وکړئ

شکر - سرطان - ساه لنډي - چاغښت

حساسیت - قلبي ناروغۍ

  • د ژوند د سبک او یادو ناروغیو ترمنځ په اړیکو بحث وکړئ.
  • آیا په هغو هېوادونو کې چې له مخکې یې پېژنئ، دغه ناروغۍ عامې دي؟
  • د هغو روغتیایي ستونزو د لاملونو په اړه بحث وکړئ چې ښائي مهاجرین ناروې ته له راتګ مخکې نه وو ورسره مخ.
  • موږ د خپلې روغتیا ساتنې لپاره څه کولای شو؟

اوس دوبی دی. د هنسن (Hansen) د کورنۍ درې ماشومان چې په ترتیب سره اووه، نه او یوولس کاله عمرونه لري، خپله د ښوونځي رخصتي په کور کې تېروي. هغوی په کور کې په تنګ او اوږدې ورځې تجربه کوي. د ماشومانو ډېری ملګري دمګړۍ له هغوی څخه لرې دي او په نورو کارونو مصروف دي. ابه او ادې له کار وروسته د استراحت په موخه کور ته راځي. نو دغه کورنۍ خپل ډېری وخت په خپل اپارتمان کې تېروي.

  • د یادې کورنۍ په اړه څه فکر کوئ؟
  • ستاسو په آند والدېن باید د څه په اړه څه فکر وکړي؟
  • آیا دغه حالت د ماشومانو او والدېنو په روغتیا اغېز لري؟
  • آیا دا ډول حالت په ماشومانو باندې نورې کومې اغېزې لري؟
Tre barn kjeder seg. Foto
GettyImages

مېمېټ (Mehmet) په شپږم ټولګي کې ده. هغه په ټولګي کې ګڼ شمېر غوره ملګري لري. هغوی د تفرېح پرمهال ډېری وخت فوټبال کوي. د دغو ملګرو ډېری هغه یې هم د فوټبال په داخلي ټیمونو کې لوبه کوي. هغوی په اونۍ کې دوه ورځې د ماسپښین مهال روزنه کوي. مېمېټ (Mehmet) غواړي په ټیم کې لوبه وکړي، خو د هغه کورنۍ د دغه کار سره موافقه نه ده. ځکه دا کار پیسو ته اړتیا لري او یاده کورنۍ دومره پیسې نه لري.

  • دغه حالت د مېمېنټ (Mehmet) په روغتیا باندې څه اغېزه کوي؟
  • د والدېنو د حالت په اړه څه احساس کوئ؟
Fot som sparker på en fotball. Foto
GettyImages

سم ځواب انتخاب کړئ

نن صبا په ناروې کې د ژوند معیارونه څنګه دي؟

جمله بشپړه کړئ

که چېرې موږ لاندې موارد په پام کې ونیسو، نو د روغ پاتې کېدو چانس مو ډېر دی:

سم ځواب انتخاب کړئ

کوم یو صحیح دی؟

صحیح او غلط انتخاب کړئ

جملې ولولئ. کومې صحیح او کومې غلطې دي؟

که چېرې تاسو نشه یي توکې مصرف کړئ نو په سرطاني او قلبي ناروغیو باندې د اخته کېدو احتمال مو لوړ دی.
په تېرو 100 کې په ناروې کې روغتیایي حالت د پام وړ بهبود موندلی.
نن صبا په ناروې کې د مړینې یو لوی لامل د نري رنځ ناروغي ده.
ماشومان ډېری وخت واکسین کېږي، خو دغه کار مصرف لري.
دا په ناروې کې یوه معقوله ده چې خندا ژوند اوږدوي.

صحیح او غلط انتخاب کړئ

جملې ولولئ. کومې صحیح او کومې غلطې دي؟

رفاهي دولت داسې پروګرامونه لري چې له مخې یې هر سړی کولای شي روغتیایي پالنې او درملنې ته لاسرسی ولري.
په ناروې کې خلک د پخوا په پرتله لنډ عمر لري.
سرطاني او قلبي ناروغۍ په ناروې کې د مړینې تر ټولو مشهور لاملونه ګڼل کېږي.
د شکر، ژور خفګان او خوار ځواکۍ ناروغۍ د ناروې د نورو خلکو په پرتله په مهاجرینو کې په لوړه کچه شتون لري.
فزیکي روغتیا د رواني هغې په پرتله ډېر اهمیت لري.

صحیح تصویر غوره کړئ

کوم تصویر د یوه روغ ژوند سبک ښئي؟ ګڼ شمېر ځوابونه ممکن دي.