كه‌مینه‌كان و زۆرینه‌كان له نۆڕوێژ
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Samtalestarter 1
Etter sju år i Norge, reiser Sara på besøk til hjemlandet sitt. En dag skal hun på besøk til onkelen og tanten sin. Hun er invitert til middag, og kommer presis klokka seks, som hun tenker er en vanlig middagstid. Hun har med seg en blomsterbukett og en eske sjokolade. Før hun går inn i huset, tar hun av seg skoene i gangen. Når hun kommer inn i stuen, ser tanten på henne og ler. «Så norsk, du har blitt!» utbryter hun.
Hva mente tanten?
Utforsk diagrammet
Innvandrerbefolkningen i Norge
Snakk sammen
Læreren må ta utgangspunkt i situasjonen i deltakergruppens hjemland og styre samtalen etter det.
De fleste mennesker søker fellesskap med det man kjenner fra før, og det er en av grunnene til at innvandrere søker seg til områder der andre fra samme folkegruppe bor. En annen grunn til at mange ønsker å bo i byer kan være muligheter for jobb. Reisevei kan være et argument for ikke å bo på landsbygda. Mange er vant til å ha alle tilbud i nærheten og å bo med mange mennesker rundt seg.
Snakk gjerne om hva som skal til for å føle tilhørighet til et lokalsamfunn/land, for eksempel felles språk, kjennskap til kultur og tradisjoner eller enkel kommunikasjon med folk.
Statens forhold til nasjonale minoriteter varierer fra land til land og gjennom tidene. Hvordan er dette i deltakernes hjemland?
Lenker
Tips til undervisninga
Samtalestartar 1
Sara reiser på besøk til heimlandet sitt etter å ha budd sju år i Noreg. Ein dag skal ho på besøk til tanta og onkelen. Ho er boden til middag og kjem presis klokka seks, som ho tenkjer er vanleg middagstid. Ho har med seg ein bukett blomar og ei konfektøskje. Før ho går inn i huset, tek ho av seg skoa i gangen. Når ho kjem inn i stova, ser tanta på henne og ler. «Så norsk du har blitt!» utbryt ho.
Kva meinte tanta?
Innvandrarbefolkninga i Noreg
Snakk saman
Læraren må ta utgangspunkt i situasjonen i heimlanda til deltakargruppa og styre samtalen deretter.
Dei fleste menneske søkjer fellesskap med det ein kjenner frå før, og dette er ein av grunnane til at innvandrarar gjerne søkjer seg til område der det bur andre frå same folkegruppe. Ein annan grunn til at mange vil bu i byar kan vere moglegheiter for å finne jobb. Reiseveg kan vere eit argument mot å busetje seg på landsbygda. Mange er vane med å ha alt av tilbod i nærleiken og bu med mange menneske omkring seg.
Snakk gjerne om kva som skal til for å kjenne at ein høyrer til i eit land eller eit lokalsamfunn, til dømes felles språk, kjennskap til kultur og tradisjonar, eller at det er enkelt å kommunisere med folk.
Korleis staten ser på nasjonale minoritetar, varierer frå land til land og gjennom tidene. Korleis er situasjonen i heimlanda til deltakarane?
كه‌مینه‌كان و زۆرینه‌كان له نۆڕوێژ
مرۆڤ به درێژایی زه‌مەن له ده‌وری دونیا كۆچی كردووه. نموونه‌یه‌ك له‌م سه‌رده‌مه دواییانه كۆچ كردنی ئه‌وروپیه‌‌كان بۆ ئه‌مریكا بوو. زیاتر له سی میلیۆن لە جەماوەری ئه‌وروپا له ماوه‌ی ١٩٣٠-١٨٢٠ بۆ ئه‌مریكا كۆچیان كرد. له نۆڕوێژڕا نزیكه‌ی هه‌شت سه‌د هه‌زار كه‌س بۆ ئه‌مریكا کۆچیان کرد.
زۆرینه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له نۆڕوێژ ده‌ژین، پێشینه‌ی بنه‌ماڵه‌یی نۆڕوێژیان هه‌یه. ئه‌و شه‌ست ساڵه‌ی دوایی كۆچبه‌رێكی زۆر هاتوونه‌ته نۆڕوێژێ. به‌عزێكیان وه‌كوو په‌نابه‌ر هاتوونه، و به‌عزێكیشیان هاتوونه كار بدۆزنه‌وه. ئه‌وان له ئه‌وروپا و له وڵاته‌كانی دیكه ی دونیا ڕا هاتوونه. زۆرینه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له نۆڕوێژ ده‌ژین، پێشینه‌ی بنه‌ماڵه‌یی نۆڕوێژیان هه‌یه. ئه‌و شه‌ست ساڵه‌ی دوایی كۆچبه‌رێكی زۆر هاتوونه‌ته نۆڕوێژ. هەندێكیان وه‌كوو په‌نابه‌ر هاتوونه، و هەندێكیشیان هاتوونه كار بدۆزنه‌وه. ئه‌وان له ئه‌وروپا و له وڵاته‌كانی دیكه‌ی دونیا ڕا هاتوونه.
لە سه‌ره‌تای ٢٠٢٤دا نزیكه‌ی پێنج ملیۆن و ۵٠٠ هەزار كه‌س له نۆڕوێژ ده‌ژین. زیاتر لە یه‌ک ملیۆنیان خۆیان یا دایک و باوكیان له دایکبووی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتن. ئه‌مه نزیكه‌ی بیست له سه‌دی جه‌ماوه‌ری وڵات پێكدێنێت. به‌شێكی زۆر له كۆچبه‌رانی نۆڕوێژ هاونیشتمانیه‌تی نۆڕوێژیان هه‌یه. گه‌وره‌ترین گروپی كۆچبه‌ره‌كان له وڵاته‌كانی پۆڵەندا، لیتوانیا، ئۆکراینا، سوێد و سوریا هاتوون. له هه‌موو شاره‌كانی نۆڕوێژ كۆچبه‌ر ده‌ژین. كه‌چی زۆربه‌ی كۆچبه‌ره‌كان له شاره گه‌وره‌كان ده‌ژین هه‌تا له گونده‌كان.
كه‌مینه‌كانی نیشتمانی
له نۆڕوێژ چه‌ندین گروپی قه‌ومی به سه‌دان ساڵ هۆگریان به نۆڕوێژوه هه‌یه. ئه‌م گروپانه به ناوی كه‌مینه‌كانی نیشتمانی ناو ده‌به‌ین. ئه‌م كه‌مینه نیشتمانیانه ئه‌وانه‌ن
- سامی
- جووله‌كه
- كڤێن/نۆڕوێژی-فنله‌ندی
- سكوگ-فیننر (فنله‌ندی جه‌نگه‌ڵی)
- ڕۆمی
- هۆزی ڕۆمانی/قه‌ره‌ج
سه‌رچاوه: regjeringen.no
نۆڕوێژ له ساڵی ١٩٩٩ ڕێكه‌وتنامه‌یه‌كی سه‌باره‌ت به مافی كه‌مینه‌كانی نیشتمانی په‌سه‌ند كرد. له‌و ڕێكه‌وتنامه‌دا ده‌وڵه‌ت خۆی به به‌رپرسیار داناوه بۆ ڕێكخستنی دۆخێك به جۆرێك كه كه‌مینه‌كانی نیشتمانی بتوانن كه‌لتوور، ئایین، زمان، داب و نه‌ریت و میراتی كه‌لتووری خۆیان بپارێزن و په‌ره‌ی پێ بده‌ن.
یه‌كخستن
وه‌كوو ئامانجێكی سیاسی، نۆڕوێژ ده‌یهه‌وێ كۆمه‌ڵگایه‌ك بێت كه زۆرینه‌كان و كه‌مینه‌كان بتوانن به باشی له گه‌ڵ یه‌كتری بژین و له‌و وڵاته‌ی که هه‌موو تێیدا ده‌ژین هه‌ست به یه‌كێتی و هۆگری بكه‌ن. ئامانجی سه‌ره‌كی سیاسه‌تی یه‌كخستنیش ئه‌وه‌یه كه كۆچبه‌ره‌كان و مناڵه‌كانی ئەوان سه‌رچاوه‌كانی خۆیان به كار بێنن و یه‌كسان له گه‌ڵ جه‌ماوه‌ری زۆرینه یارمه‌تی به خۆشبژێوی گشتی بده‌ن. یه‌كێك له كلیله‌كانی سه‌ركه‌وتن له‌وه‌دا ئه‌وه‌یه كه هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له‌و وڵاته ده‌ژین، شاره‌زایی باشیان له سه‌ر زمانی نۆڕوێژی هه‌بێت.
پێكه‌وه قسان بكه‌ن
- ئایا له وڵاتی سه‌ره‌كی تۆ كۆچ كردن زیاتر بۆ ژووره‌وه‌یه یا بۆ ده‌ره‌وه؟
- بۆچى خه‌ڵك له وڵاته‌كانی خۆیان كۆچ ده‌كه‌ن؟
- پێت وایه بۆچی زۆربه‌ی كۆچبه‌ره‌كان له نۆڕوێژ له شاره‌كان ده‌ژین هه‌تا له گونده‌كان؟
- هەندە شارێك ناحیه‌ی هه‌یه كه به‌شی هه‌ره زۆری دانیشتوه‌كانی كۆچبه‌رن. پێتوایه هۆی ئه‌وه چیه؟ ئایا تۆ ئه‌وه به پۆزه‌تیڤ ده‌بینی؟ بۆچی یا خود بۆچی نا؟
- ئایا باش وایه كۆچبه‌ران زمانی ئه‌و وڵاتانەی كۆچی بۆ ده‌كه‌ن، فێربن؟ بۆچی یا خود بۆچی نا؟
- ئایا باش وایه كه كۆچبه‌ران ڕوانگه و شێوه‌ی ژیانی ئه‌و وڵاته‌ی كۆچی بۆ ده‌كه‌ن، فێر بن؟ بۆچی یا خود بۆچی نا؟
- ئایا له وڵاتی تۆ كه‌مینه‌ی نیشتمانی هه‌یه؟
- سه‌باره‌ت به به‌رپرسیاره‌تی ده‌وڵه‌ت بۆ ڕێكخستنی دۆخێك به جۆرێك كه كه‌مینه‌كانی نیشتمانی بتوانن كه‌لتووری خۆیان بپارێزن، گفتوگۆ بكه‌ن.
وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە
نزیكه‌ی چه‌ند له دانیشتوانی نۆڕوێژ خۆیان یا دایك و باوكیان له ده‌ره‌وه‌ی وڵات له دایك بوونه؟
وەڵامی ڕاست هەڵبژێرە
زۆربه‌ی كۆچ به‌ره‌كان له كوێ ده‌ژین؟
ئه‌و رسته‌یه پڕ كه‌وه
بۆ ئه‌وه‌یكه كۆچبه‌ره‌كان بتوانن سه‌رچاوه‌كانی خۆیان به‌كار بێنن، گرنگه كه ئه‌وان … هه‌بێت.
هەڵیبژێرە، ڕاست یا غەڵەت
ئه‌و وتانه بخوێنه‌وه. كامه‌یان ڕاسته؟ كامه‌یان غەڵەتە؟
هەڵیبژێرە، ڕاست یا غەڵەت
ئه‌و وتانه بخوێنه‌وه. كامه‌یان ڕاسته؟ كامه‌یان غەڵەتە؟