Mapato na ushuru
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Lønn
Samtalestarter
Hvilke av disse faktorene er med på å bestemme lønnen i hjemlandet ditt? Hvilke av disse faktorene er med på å bestemme lønnen i Norge?
Skatt
Målet med undervisningen er å skape en forståelse for at det norske velferdssamfunnet er bygget på tanken om at vi skal yte etter evne og få etter behov (jf. tidligere statsminister Einar Gerhardsen). Dette er bakgrunnen for progressiv skattelegging og de ulike velferdsytelsene som innbyggerne får. Noen velferdsytelser mottas av alle i ulike faser av livet (utdanning, barnetrygd, subsidiert lege, alderspensjon), mens vi mottar andre ytelser i spesielle situasjoner (dagpenger ved arbeidsløshet, sosialhjelp, gratis sykehusbehandling, o.a.).
Den norske velferdsmodellen vil falle sammen uten skatteinngang. Mange tenker at vi betaler mye skatt i Norge, men når vi går gjennom alle velferdsordningene, vil mange tenke at skatten er en billig inngangsbillett til disse ordningene.
De fleste arbeidstakere betaler mellom 30 % og 40 % av lønnen sin i skatt. Hvis situasjonen din endrer seg, og du for eksempel får en ny jobb der du tjener mer, må du gi beskjed til skatteetaten gjennom å logge deg inn på www.skatteetaten.no.
Det finnes tre forskjellige typer skattekort: frikort, prosentkort og tabellkort. Du ser og endrer skattekortet ditt når du logger inn på www.skatteetaten.no. Arbeidsgiver henter ut skattekortet digitalt.
«I mars/april hvert år får alle som mottar lønn, pensjon eller uføretrygd en skattemelding. Det er en oversikt over dine inntekter, fradrag, formue og gjeld. For å være sikker på at du ikke betaler for mye skatt, må du sjekke at opplysningene i skattemeldingen er riktige.»
Skriftlig arbeidsavtale
Avtalen dokumenterer at en er ansatt i en virksomhet. Som ansatt har man både rettigheter og plikter. Arbeidsavtalen skal si noe om arbeidstid, lønn og eventuelt tilleggsytelser. Stillingsprosenten skal komme fram. Uten en skriftlig avtale, står en på bar bakke om en skulle miste jobben, bli permittert eller lignende. Uten en arbeidsavtale vil en ikke kunne få dagpenger gjennom Nav, selv om en har betalt skatt av arbeidsinntekten.
Svart arbeid
Arbeidstakere som jobber svart, står uten rettigheter når det gjelder arbeidstid, lønnsutbetalinger, forutsigbarhet og sikkerhet for fremtiden. I tillegg mister samfunnet verdifulle skatteinntekter som er nødvendige for å holde velferdssamfunnet i gang.
Lenker
Tips til undervisninga
Løn
Samtalestartar
Kva for nokre av faktorane som er lista opp over, er med på å avgjere løn i heimlandet ditt?
Kva for nokre av faktorane er med på å avgjere løn i Noreg?
Skatt
Målet med undervisninga er å skape forståing for at det norske velferdssamfunnet er bygd på tanken om at vi skal yte etter evne og få etter behov (jf. tidlegare statsminister Einar Gerhardsen). Dette er bakgrunnen for progressiv skattlegging og dei ulike velferdsytingane som innbyggjarane får. Nokre velferdsytingar får vi alle i ulike fasar av livet (utdanning, barnetrygd, subsidiert lege, alderspensjon), medan andre ytingar blir gjevne i spesielle situasjonar (dagpengar ved arbeidsløyse, sosialhjelp, gratis sjukehusbehandling o.a.).
Den norske velferdsmodellen vil falle saman utan skatteinngang. Mange tenkjer at vi betaler mykje skatt i Noreg, men når vi no går gjennom alle velferdsordningane, vil mange tenkje at skatten er ein rimeleg inngangsbillett til desse ordningane.
Dei fleste arbeidstakarar betaler mellom 30 % og 40 % av løna si i skatt. Dersom situasjonen din endrar seg, til dømes dersom du får ein ny jobb der du tener meir, må du melde frå til skatteetaten om dette ved å logge deg inn på www.skatteetaten.no.
Det finst tre ulike typar skattekort: frikort, prosentkort og tabellkort. Du kan sjå og endre skattekortet ditt ved å logge deg inn på www.skatteetaten.no. Arbeidsgjevaren hentar ut skattekortet digitalt.
Frå skatteetaten.no:
«I mars/april kvart år får alle som får løn, pensjon eller uføretrygd, ei skattemelding. Det er ei oversikt over dine inntekter, frådrag, formue og gjeld. For å vere sikker på at du ikkje betaler for mykje skatt, må du sjekke at opplysningane i skattemeldinga er rette.»
Skriftleg arbeidsavtale
Avtalen dokumenterer at ein er tilsett i ei verksemd. Som tilsett har ein både rettar og plikter. Arbeidsavtalen skal seie noko om arbeidstid, løn og eventuelle tilleggsytingar. Stillingsprosenten skal kome fram. Om ein ikkje har ein skriftleg avtale, står ein på bar bakke dersom ein skulle miste jobben, bli permittert eller liknande. Utan arbeidsavtale kan ein ikkje få dagpengar gjennom Nav, uansett om ein har betalt skatt av arbeidsinntekta.
Svart arbeid
Arbeidstakarar som jobbar svart, står utan rettar når det gjeld arbeidstid, lønsutbetaling og ei føreseieleg og trygg framtida. I tillegg mister samfunnet verdifulle skatteinntekter som trengst for å halde velferdssamfunnet i gang.
Mapato na ushuru
Mapato
Tunapozungumzia kuhusu mapato nchini Norwei, mara nyingi tunazungumza kuhusu mshahara wa kila mwaka au malipo ya kila saa. Malipo wastani ya kila mwaka nchini Norwei ni chini ya laki sita na sabini elfu za NOK kabla ya kodi (2023). Kwa wastani, wanawake wanapata mapato ya chini kuliko wanaume. Hii ni kwa sababu, kati ya sababu zingine, wanawake mara nyingi hufanya kazi za muda, na kuwa mara nyingi huchagua kazi za mapato ya chini.
Mapato yanaweza kujadiliwa. Majadiliano hayo hufanyika moja kwa moja kati ya mwajiri na mwajiriwa au kati ya wawakilishi wa mwajiri na wawakilishi wa wafanyakazi. Wafanyakazi wanapojiunga na chama cha wafanyakazi, chama hicho hujadili mapato kwa niaba ya wanachama wake.
Mishahara kawaida hulipwa kwenye akaunti ya benki mara moja kwa mwezi tarehe fulani. Mfanyakazi pia hupokea hati ya malipo inayoonyesha mapato pamoja na ushuru uliotozwa.
Chanzo: SSB (Ofisi ya Takwimu ya Norwe)
Ushuru
Nchi ya Norwe inategemea kabisa watu kulipa ushuru mbalimbali za moja kwa moja na zisizo za moja kwa moja. Miongoni mwa mambo mengine, ushuru huu hufadhili mfumo wetu wa maslahi. Wafanyakazi wote nchini Norwe hulipa ushuru kwa manispaa wanakoishi, na kwa serikali ya Norwe. Waajiri pia hulipa ushuru kwa manispaa na serikali.
Kila mtu anayepata zaidi ya kiwango kilichobainishwa kwa mwaka sharti alipe ushuru. Watu wote hawalipi kiwango sawa cha ushuru. Wenye mapato ya juu hulipa ushuru zaidi. Wenye mapato ya chini wanalipa ushuru kidogo. Inatekelezwa hivi ili wanaopata mapato zaidi wachangie zaidi kwa faida ya watu wote.
Unapoajiriwa, mwajiri wako sharti ajue kiasi cha ushuru anachohitajika kukutoza. Mamlaka ya Ushuru hukokotoa kiasi cha ushuru unachopaswa kulipa. Ni wajibu wako kuhakikisha kuwa maelezo yako yaliyo kwenye rekodi za Mamlaka ya Ushuru ni sahihi. Unaweza kuona na kubadilisha maelezo yako rasmi kwenye tovuti ya Mamlaka ya Ushuru. Mwajiri wako hupakua kadi yako ya ushuru.
Ni wajibu wa mwajiri kutoza ushuru kwenye mapato ya jumla ya wafanyakazi kabla ya kuwalipa. Mwajiri hutuma ushuru uliotozwa kwa mamlaka ya ushuru.
Fomu ya ushuru
Ushuru unaolipa hukokotolewa kulingana na maelezo yako kwenye Mamlaka ya Ushuru. Mwezi Machi/Aprili, kila mtu anapokea muhtasari wa mapato yake nk. kwa mwaka uliopita. Muhtasari huu ni wa kidijitali, na unahitaji kuingia kwenye www.skattetaten.no ili uangalie ripoti ya fedha. Ikiwa umelipa ushuru zaidi, utarejeshewa pesa. Ikiwa umelipa ushuru kidogo, utapokea ankara unayopaswa kulipa.
Mtandao
Mkataba wa ajira
Kila mtu anayeajiriwa anapaswa kupewa mkataba wa ajira. Mwajiri na mwajiriwa sharti watie saini mkataba. Sheria ya kazini inaelezea ni yepi yanapaswa kujumuishwa kwenye mkataba wa ajira. Miongoni mwa mambo mengine, sharti uwe na maelezo ya nafasi, malipo na saa za kazi.
Kufanya kazi kwa siri
Kufanya kazi kwa siri inamaanisha kufanya kazi bila mkataba na bila kulipa ushuru. Mwajiri halipi ada ya Bima ya Kitaifa ya mwajiri au ada nyingine ya Bima ya Kitaifa kwa ajili ya mfanyakazi. Kufanya kazi kwa siri ni hatia na kunachukuliwa kuwa uhalifu wa kiuchumi. Waajiri na wafanyakazi wote wanaweza kuchukuliwa hatua kutokana na Kufanya kazi kwa siri.
Kufanya kazi kwa siri pia ni kinyume na maadili. Wafanyakazi ambao hawalipi ushuru, hawachangii katika jamii. Kila mwaka, serikali ya Norwe hupoteza mamilioni ya pesa kupitia ushuru, ada za Bima ya Kitaifa kwa waajiri na ada za Bima ya Kitaifa kwa waajiriwa kutokana na wanaofanya kazi kwa siri. Hizi ni pesa ambazo zingesaidia kufadhili mfumo wa maslahi.
Kando na kuwa haramu na kinyume na maadili, kufanya kazi kwa siri kunaweza kumwathiri pakubwa mfanyakazi:
- kutolipwa anapokuwa mgonjwa
- kutolipwa anapokwenda likizo
- kukosa pensheni
- kutonufaika na faida zinazotolewa kwa wasio na ajira ukipoteza kazi
- kukosa bima ya ajali kazini
- kutoweza kupata mkopo wa benki
- hakuna mkataba wa ajira - hakuna marejeleo - hakuna ithibati ya uzoefu wa kazi - itakuwa vigumu kupata kazi nyingine
Jadilianeni pamoja
- Je, mfumo wa ushuru ukoje katika nchi yako?
- Je, mambo yangekuwa vipi Norwe watu wasipolipa ushuru?
- Kwa nini mkataba wa ajira ulioandikwa ni muhimu?
- Jadili athari za kufanya kazi kwa usiri, kwa mtu binafsi na jamii.
Chagua jibu sahihi
Je, mapato ya jumla ni nini?
Chagua jibu sahihi
Je, hati ya malipo ni nini?
Chagua jibu sahihi
Je, kufanya kazi kwa siri ni nini?
Chagua taarifa sahihi au isiyo sahihi
Soma taarifa hizi. Ipi ni sahihi? Ipi si sahihi?
Chagua taarifa sahihi au isiyo sahihi
Soma taarifa hizi. Ipi ni sahihi? Ipi si sahihi?