Lương bổng và thuế

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Lønn

Samtalestarter

Hvilke av disse faktorene er med på å bestemme lønnen i hjemlandet ditt? Hvilke av disse faktorene er med på å bestemme lønnen i Norge?

Skatt

Målet med undervisningen er å skape en forståelse for at det norske velferdssamfunnet er bygget på tanken om at vi skal yte etter evne og få etter behov (jf. tidligere statsminister Einar Gerhardsen). Dette er bakgrunnen for progressiv skattelegging og de ulike velferdsytelsene som innbyggerne får. Noen velferdsytelser mottas av alle i ulike faser av livet (utdanning, barnetrygd, subsidiert lege, alderspensjon), mens vi mottar andre ytelser i spesielle situasjoner (dagpenger ved arbeidsløshet, sosialhjelp, gratis sykehusbehandling, o.a.).

Den norske velferdsmodellen vil falle sammen uten skatteinngang. Mange tenker at vi betaler mye skatt i Norge, men når vi går gjennom alle velferdsordningene, vil mange tenke at skatten er en billig inngangsbillett til disse ordningene.

De fleste arbeidstakere betaler mellom 30 % og 40 % av lønnen sin i skatt. Hvis situasjonen din endrer seg, og du for eksempel får en ny jobb der du tjener mer, må du gi beskjed til skatteetaten gjennom å logge deg inn på www.skatteetaten.no.

Det finnes tre forskjellige typer skattekort: frikort, prosentkort og tabellkort. Du ser og endrer skattekortet ditt når du logger inn på www.skatteetaten.no. Arbeidsgiver henter ut skattekortet digitalt.

«I mars/april hvert år får alle som mottar lønn, pensjon eller uføretrygd en skattemelding. Det er en oversikt over dine inntekter, fradrag, formue og gjeld. For å være sikker på at du ikke betaler for mye skatt, må du sjekke at opplysningene i skattemeldingen er riktige.»

Skriftlig arbeidsavtale

Avtalen dokumenterer at en er ansatt i en virksomhet. Som ansatt har man både rettigheter og plikter. Arbeidsavtalen skal si noe om arbeidstid, lønn og eventuelt tilleggsytelser. Stillingsprosenten skal komme fram. Uten en skriftlig avtale, står en på bar bakke om en skulle miste jobben, bli permittert eller lignende. Uten en arbeidsavtale vil en ikke kunne få dagpenger gjennom Nav, selv om en har betalt skatt av arbeidsinntekten.

Svart arbeid

Arbeidstakere som jobber svart, står uten rettigheter når det gjelder arbeidstid, lønnsutbetalinger, forutsigbarhet og sikkerhet for fremtiden. I tillegg mister samfunnet verdifulle skatteinntekter som er nødvendige for å holde velferdssamfunnet i gang.

Tips til undervisninga

Løn

Samtalestartar

Kva for nokre av faktorane som er lista opp over, er med på å avgjere løn i heimlandet ditt?
Kva for nokre av faktorane er med på å avgjere løn i Noreg?

Skatt

Målet med undervisninga er å skape forståing for at det norske velferdssamfunnet er bygd på tanken om at vi skal yte etter evne og få etter behov (jf. tidlegare statsminister Einar Gerhardsen). Dette er bakgrunnen for progressiv skattlegging og dei ulike velferdsytingane som innbyggjarane får. Nokre velferdsytingar får vi alle i ulike fasar av livet (utdanning, barnetrygd, subsidiert lege, alderspensjon), medan andre ytingar blir gjevne i spesielle situasjonar (dagpengar ved arbeidsløyse, sosialhjelp, gratis sjukehusbehandling o.a.).

Den norske velferdsmodellen vil falle saman utan skatteinngang. Mange tenkjer at vi betaler mykje skatt i Noreg, men når vi no går gjennom alle velferdsordningane, vil mange tenkje at skatten er ein rimeleg inngangsbillett til desse ordningane.

Dei fleste arbeidstakarar betaler mellom 30 % og 40 % av løna si i skatt. Dersom situasjonen din endrar seg, til dømes dersom du får ein ny jobb der du tener meir, må du melde frå til skatteetaten om dette ved å logge deg inn på www.skatteetaten.no.

Det finst tre ulike typar skattekort: frikort, prosentkort og tabellkort. Du kan sjå og endre skattekortet ditt ved å logge deg inn på www.skatteetaten.no. Arbeidsgjevaren hentar ut skattekortet digitalt.

Frå skatteetaten.no:
«I mars/april kvart år får alle som får løn, pensjon eller uføretrygd, ei skattemelding. Det er ei oversikt over dine inntekter, frådrag, formue og gjeld. For å vere sikker på at du ikkje betaler for mykje skatt, må du sjekke at opplysningane i skattemeldinga er rette.»

Skriftleg arbeidsavtale

Avtalen dokumenterer at ein er tilsett i ei verksemd. Som tilsett har ein både rettar og plikter. Arbeidsavtalen skal seie noko om arbeidstid, løn og eventuelle tilleggsytingar. Stillingsprosenten skal kome fram. Om ein ikkje har ein skriftleg avtale, står ein på bar bakke dersom ein skulle miste jobben, bli permittert eller liknande. Utan arbeidsavtale kan ein ikkje få dagpengar gjennom Nav, uansett om ein har betalt skatt av arbeidsinntekta.

Svart arbeid

Arbeidstakarar som jobbar svart, står utan rettar når det gjeld arbeidstid, lønsutbetaling og ei føreseieleg og trygg framtida. I tillegg mister samfunnet verdifulle skatteinntekter som trengst for å halde velferdssamfunnet i gang.

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Digitale ferdigheter
Muntlige ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

gi eksempler på hva skattefinansiert velferd innebærer
gi eksempler på rettigheter og plikter man har som arbeidstaker, knyttet til for eksempel fagorganisering, medbestemmelse og arbeidsmiljø

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet

Lương bổng và thuế

Nærbilde av to hender som åpner et brev. Foto
GettyImages

Lương bổng

Tại Na Uy, khi nói về lương bổng, chúng ta thường nói về tiền lương hàng năm hoặc tiền lương theo giờ. Lương gộp trung bình hàng năm ở Na Uy là khoảng sáu trăm bảy mươi ngàn kroner trước khi trả thuế (2023). Lương trung bình của phụ nữ ít hơn đàn ông. Điều này có thể được giải thích là vì phụ nữ thường làm việc bán thời gian, và họ thường chọn các ngành nghề có mức lương thấp hơn.

Lương bổng là một vấn đề thuộc về thương lượng. Các cuộc thương lượng diễn ra trực tiếp giữa chủ hãng xưởng và nhân viên hoặc giữa đại diện của hãng xưởng và đại diện của các nhân viên. Khi các nhân viên được tổ chức trong công đoàn, thì công đoàn thường thương lượng thay mặt cho các thành viên.

Tiền lương thường được trả vào tài khoản ngân hàng vào một ngày cố định mỗi tháng một lần. Nhân viên cũng nhận được phiếu lương có nêu ra thông tin về tiền lương và khoản tiền trừ thuế.

Nguồn: Cục thống kê trung ương (SSB)

Thuế

Mô hình xã hội của Na Uy hoàn toàn phụ thuộc vào việc người dân đóng các loại thuế và lệ phí khác nhau. Một phần thuế và lệ phí trang trải cho các lợi ích phúc lợi tại Na Uy. Tất cả những người lao động ở Na Uy đều phải trả thuế cho công xã địa phương nơi họ cư ngụ, và cho nhà nước. Các chủ hãng xưởng cũng đóng thuế cho công xã địa phương và cho nhà nước.

En person sitter hjemme i sofaen. Foran seg har hun en PC, mange papirer og en kalkulator. Foto
GettyImages

Tất cả những ai kiếm được nhiều hơn số tiền tối thiểu trong năm, đều phải đóng thuế. Không phải ai cũng đều trả thuế như nhau. Ai kiếm được nhiều tiền thì đóng thuế nhiều. Còn người kiếm được ít tiền, sẽ trả thuế ít. Ý là ai có nhiều thì nên cống hiến nhiều cho cộng đồng.

Khi bạn bắt đầu một công việc, chủ hãng xưởng cần phải biết họ sẽ khấu trừ tiền thuế bao nhiêu. Sở thuế tính ra số tiền thuế bạn sẽ trả. Bạn có trách nhiệm để sở thuế có các thông tin đúng về bạn. Bạn có thể xem các thông tin về mình và thực hiện những thay đổi trên các trang web của sở thuế. Chủ hãng xưởng lấy thẻ thuế của bạn bằng kỹ thuật số.

Chủ hãng xưởng có bổn phận trừ thuế từ lương gộp của nhân viên trước khi trả lương. Chủ hãng xưởng chuyển tiền thuế đến các cơ quan công quyền.

Giấy khai thuế

Tiền thuế bạn phải trả, được tính trên các thông tin mà sở thuế có về bạn. Vào tháng 3/ tháng 4, mọi người sẽ nhận được bản liệt kê về các thu nhập và những khoản tương tự từ năm trước. Bản liệt kê này được gửi qua hệ thống điện toán, và bạn phải đăng nhập vào trang web www.skattetaten.no để kiểm tra các con số. Nếu bạn đã trả nhiều tiền thuế, bạn sẽ nhận lại tiền. Nếu bạn đã trả ít tiền thuế, bạn sẽ nhận được một hóa đơn mà bạn phải thanh toán.

Hợp đồng lao động

Nærbilde av en hånd som skriver under på et papir. Hånden skriver under på en arbeidsavtale. Foto
GettyImages

Tất cả những ai được tuyển dụng làm việc tại một nơi đều được quyền có hợp đồng lao động bằng văn bản. Cả nhân viên và lẫn chủ hãng xưởng đều phải ký vào hợp đồng này. Luật về môi trường lao động có ghĩ rõ nội dung trong hợp đồng lao động sẽ bao gồm những điều gì. Trong đó có mô tả về công việc, lương bổng và thỏa thuận về giờ làm việc.

Việc làm đen

Làm việc đen có nghĩa là làm việc mà không có hợp đồng và không trả thuế. Khi đó chủ hãng xưởng cũng không trả lệ phí chủ hãng xưỡng hoặc lệ phí an sinh cho nhân viên. Việc làm đen là bất hợp pháp và bị xem là phạm pháp kinh tế. Cả chủ hãng xưởng lẫn nhân viên đều có thể bị trừng phạt vì việc làm đen.

Việc làm đen cũng là trái đạo đức. Một nhân viên không đóng thuế, là không đóng góp cho cộng đồng. Hàng năm, nhà nước thất thu nhiều triệu kroner tiền thuế, lệ phí của chủ hãng xưởng và lệ phí an sinh xã hội vì việc làm đen. Đây là khoản tiền mà lẽ ra sẽ góp phần vào việc chi trả các lợi ích phúc lợi.

Ngoài việc vi phạm luật pháp và trái đạo đức, việc làm đen có thể gây ra những hậu quả lớn cho người lao động:

  • không có tiền lương khi đau ốm
  • không được tiền khi nghỉ phép
  • không có điểm hưu bổng
  • không được quyền hưởng trợ cấp khi thất nghiệp
  • không có bảo hiểm tai nạn lao động
  • không có cơ hội để vay tiền ngân hàng
  • không có hợp đồng lao động - không có giấy chứng nhận khi thôi việc - kinh nghiệm làm việc không được ghi nhận trên giấy tờ - khó nhận được việc làm mới

Cùng thảo luận

  • Hệ thống thuế ở nước của bạn như thế nào?
  • Nếu người dân không đóng thuế, những hậu quả đối với xã hội Na Uy sẽ là gì?
  • Tại sao hợp đồng lao động bằng văn bản lại quan trọng?
  • Thảo luận về những hậu quả của việc làm đen, đối với cả cá nhân lẫn cho xã hội.

Chọn câu trả lời đúng

Lương gộp là gì?

Chọn câu trả lời đúng

Phiếu lương là gì?

Chọn câu trả lời đúng

Việc làm đen là gì?

Chọn đúng hay sai

Đọc các nhận định này. Điều gì đúng? Điều gì sai?

Tất cả những ai kiếm được nhiều hơn số tiền tối thiểu trong năm, đều phải đóng thuế.
Chỉ có chủ hãng xưởng mới bị trừng phạt nếu việc làm đen bị phát hiện.
Tất cả những ai được tuyển dụng làm việc tại một nơi đều được quyền có hợp đồng lao động bằng văn bản.
Lương thuần là tiền lương trước khi trả thuế.
Người ta thường nhận được tiền lương hai lần mỗi năm.

Chọn đúng hay sai

Đọc các nhận định này. Điều gì đúng? Điều gì sai?

Tại Na Uy, lương trung bình của phụ nữ ít hơn đàn ông.
Việc đóng thuế là tự nguyện, nhưng hầu hết mọi người đều quyết định làm điều này.
Ai kiếm được nhiều tiền thì đóng thuế nhiều; còn người kiếm được ít tiền, sẽ trả thuế ít.
Trách nhiệm của sở thuế là có các thông tin đúng về bạn.
Một nhân viên không đóng thuế, là không đóng góp cho cộng đồng.