Paga dhe taksat
Lærerinnhold
Tips til undervisningen
Lønn
Samtalestarter
Hvilke av disse faktorene er med på å bestemme lønnen i hjemlandet ditt? Hvilke av disse faktorene er med på å bestemme lønnen i Norge?
Skatt
Målet med undervisningen er å skape en forståelse for at det norske velferdssamfunnet er bygget på tanken om at vi skal yte etter evne og få etter behov (jf. tidligere statsminister Einar Gerhardsen). Dette er bakgrunnen for progressiv skattelegging og de ulike velferdsytelsene som innbyggerne får. Noen velferdsytelser mottas av alle i ulike faser av livet (utdanning, barnetrygd, subsidiert lege, alderspensjon), mens vi mottar andre ytelser i spesielle situasjoner (dagpenger ved arbeidsløshet, sosialhjelp, gratis sykehusbehandling, o.a.).
Den norske velferdsmodellen vil falle sammen uten skatteinngang. Mange tenker at vi betaler mye skatt i Norge, men når vi går gjennom alle velferdsordningene, vil mange tenke at skatten er en billig inngangsbillett til disse ordningene.
De fleste arbeidstakere betaler mellom 30 % og 40 % av lønnen sin i skatt. Hvis situasjonen din endrer seg, og du for eksempel får en ny jobb der du tjener mer, må du gi beskjed til skatteetaten gjennom å logge deg inn på www.skatteetaten.no.
Det finnes tre forskjellige typer skattekort: frikort, prosentkort og tabellkort. Du ser og endrer skattekortet ditt når du logger inn på www.skatteetaten.no. Arbeidsgiver henter ut skattekortet digitalt.
«I mars/april hvert år får alle som mottar lønn, pensjon eller uføretrygd en skattemelding. Det er en oversikt over dine inntekter, fradrag, formue og gjeld. For å være sikker på at du ikke betaler for mye skatt, må du sjekke at opplysningene i skattemeldingen er riktige.»
Skriftlig arbeidsavtale
Avtalen dokumenterer at en er ansatt i en virksomhet. Som ansatt har man både rettigheter og plikter. Arbeidsavtalen skal si noe om arbeidstid, lønn og eventuelt tilleggsytelser. Stillingsprosenten skal komme fram. Uten en skriftlig avtale, står en på bar bakke om en skulle miste jobben, bli permittert eller lignende. Uten en arbeidsavtale vil en ikke kunne få dagpenger gjennom Nav, selv om en har betalt skatt av arbeidsinntekten.
Svart arbeid
Arbeidstakere som jobber svart, står uten rettigheter når det gjelder arbeidstid, lønnsutbetalinger, forutsigbarhet og sikkerhet for fremtiden. I tillegg mister samfunnet verdifulle skatteinntekter som er nødvendige for å holde velferdssamfunnet i gang.
Lenker
Tips til undervisninga
Løn
Samtalestartar
Kva for nokre av faktorane som er lista opp over, er med på å avgjere løn i heimlandet ditt?
Kva for nokre av faktorane er med på å avgjere løn i Noreg?
Skatt
Målet med undervisninga er å skape forståing for at det norske velferdssamfunnet er bygd på tanken om at vi skal yte etter evne og få etter behov (jf. tidlegare statsminister Einar Gerhardsen). Dette er bakgrunnen for progressiv skattlegging og dei ulike velferdsytingane som innbyggjarane får. Nokre velferdsytingar får vi alle i ulike fasar av livet (utdanning, barnetrygd, subsidiert lege, alderspensjon), medan andre ytingar blir gjevne i spesielle situasjonar (dagpengar ved arbeidsløyse, sosialhjelp, gratis sjukehusbehandling o.a.).
Den norske velferdsmodellen vil falle saman utan skatteinngang. Mange tenkjer at vi betaler mykje skatt i Noreg, men når vi no går gjennom alle velferdsordningane, vil mange tenkje at skatten er ein rimeleg inngangsbillett til desse ordningane.
Dei fleste arbeidstakarar betaler mellom 30 % og 40 % av løna si i skatt. Dersom situasjonen din endrar seg, til dømes dersom du får ein ny jobb der du tener meir, må du melde frå til skatteetaten om dette ved å logge deg inn på www.skatteetaten.no.
Det finst tre ulike typar skattekort: frikort, prosentkort og tabellkort. Du kan sjå og endre skattekortet ditt ved å logge deg inn på www.skatteetaten.no. Arbeidsgjevaren hentar ut skattekortet digitalt.
Frå skatteetaten.no:
«I mars/april kvart år får alle som får løn, pensjon eller uføretrygd, ei skattemelding. Det er ei oversikt over dine inntekter, frådrag, formue og gjeld. For å vere sikker på at du ikkje betaler for mykje skatt, må du sjekke at opplysningane i skattemeldinga er rette.»
Skriftleg arbeidsavtale
Avtalen dokumenterer at ein er tilsett i ei verksemd. Som tilsett har ein både rettar og plikter. Arbeidsavtalen skal seie noko om arbeidstid, løn og eventuelle tilleggsytingar. Stillingsprosenten skal kome fram. Om ein ikkje har ein skriftleg avtale, står ein på bar bakke dersom ein skulle miste jobben, bli permittert eller liknande. Utan arbeidsavtale kan ein ikkje få dagpengar gjennom Nav, uansett om ein har betalt skatt av arbeidsinntekta.
Svart arbeid
Arbeidstakarar som jobbar svart, står utan rettar når det gjeld arbeidstid, lønsutbetaling og ei føreseieleg og trygg framtida. I tillegg mister samfunnet verdifulle skatteinntekter som trengst for å halde velferdssamfunnet i gang.
Paga dhe taksat
Paga
Kur flasim për pagën në Norvegji, shpesh bëhet fjalë pagë vjetore ose pagë për orë. Paga mesatare bruto në Norvegji është nën gjashtëqind e shtatëdhjetë mijë NOK në vit para taksave (2023). Mesatarisht, gratë fitojnë më pak se burrat. Kjo shpjegohet, ndër të tjera, me faktin se gratë punojnë shpesh me kohë të pjesshme dhe që shpesh zgjedhin profesione me nivel më të ulët pagash.
Paga është subjekt negocimi. Negociatat mbahen ose drejtpërdrejt midis një punëdhënësi dhe një punonjësi ose midis përfaqësuesve të punëdhënësit dhe përfaqësuesve të punonjësve. Kur punonjësit janë anëtarë të një sindikate, shpesh sindikata negocion në emër të anëtarëve të saj.
Pagat zakonisht paguhen në një llogari bankare një herë në muaj në një datë të caktuar. Punonjësi gjithashtu merr një fletëpagesë që jep informacion në lidhje me pagën dhe zbritjet e taksave.
Burimi: SSB
Taksa
Shoqëria norvegjeze është plotësisht e varur nga njerëzit që paguajnë taksa të ndryshme direkte dhe indirekte. Ndër të tjera, këto taksa financojnë sistemin tonë të mirëqenies. Të gjithë punonjësit në Norvegji i paguajnë taksa bashkisë ku jetojnë dhe shtetit norvegjez. Punëdhënësit gjithashtu i paguajnë taksa bashkisë dhe shtetit.
Të gjithë ata që fitojnë më shumë sesa një shumë minimale të caktuar vjetore, duhet të paguajnë taksë. Jo të gjithë paguajnë të njëjtën shumë si taksë. Ata që fitojnë shumë paguajnë shumicën e taksave. Ata që fitojnë më pak paguajnë më pak taksa. Ideja është që ata që kanë shumë të japin më shumë për të mirën e përbashkët.
Kur filloni një punë, punëdhënësi juaj duhet të zbulojë se sa taksë duhet të zbresë. Administrata Tatimore llogarit sa taksë duhet të paguani. Ju jeni përgjegjës për të siguruar që Administrata Tatimore të ketë informacion të saktë për ju. Ju mund të shihni informacionin e regjistruar për ju dhe të bëni ndryshime në faqen e internetit të Administratës Tatimore. Punëdhënësi juaj shkarkon kartën tuaj tatimore.
Është detyrë e punëdhënësit të zbresë taksën nga paga bruto e punonjësve para se t'i paguajë. Punëdhënësi transferon tatimin e zbritur tek autoritetet tatimore.
Kthimi i taksave
Taksat që paguani llogariten duke u bazuar në informacionin që ka Administrata Tatimore për ju. Në mars/prill, të gjithë marrin një përmbledhje të të ardhurave të tyre dhe informacione të tjera për vitin e kaluar. Kjo pasqyrë është dixhitale dhe ju duhet të hyni në www.skattetaten.no për të kontrolluar shifrat. Nëse keni paguar shumë taksë, do të merrni një kthim të taksave. Nëse keni paguar shumë pak taksë, do të merrni një faturë që duhet ta paguani.
Interneti
Kontrata e punës
Të gjithë ata që fillojnë një punë kanë të drejtë të kenë një kontratë pune të shkruar. Si punëdhënësi ashtu edhe punëmarrësi duhet të nënshkruajnë kontratën. Akti për Mjedisin në Punë përcakton se çfarë duhet të përmbajë kontrata e punës. Ndër të tjera, duhet të përmbajë një përshkrim të pozicionit, pagën dhe orarin e punës.
Puna e padeklaruar
Puna e padeklaruar nënkupton punën pa kontratë dhe pa paguar taksat. Punëdhënësi nuk paguan kontributet e Sigurimit Kombëtar të punëdhënësit ose kontribute të tjera të Sigurimeve Kombëtare për punonjësin. Puna e padeklaruar është e paligjshme dhe konsiderohet si një formë e krimit ekonomik. Punëdhënësit dhe punonjësit mund të ndëshkohen për punë të padeklaruar.
Puna e padeklaruar është gjithashtu imorale. Punonjësit që nuk paguajnë taksa, nuk kontribuojnë në shoqëri. Çdo vit, shteti norvegjez humbet miliona korona në të ardhurat nga tatimet, nga kontributet e sigurimeve kombëtare të punëdhënësit dhe nga kontributet e sigurimeve kombëtare të punonjësve si rezultat i punës së padeklaruar. Këto janë para që duhet të ishin derdhur dhe do të ndihmonin për të paguar në sistemin e mirëqenies.
Përveç faktit që është ilegale dhe imorale, puna e padeklaruar mund të ketë pasoja të mëdha për punonjësin:
- mos pasja e pagës për sëmundje
- mos pasja e pagës për pushime
- mos pasja e pikëve për pension
- mos pasja e të drejtës për përfitimin e papunësisë në rast se humb punën
- mos pasja e sigurimit për aksidentet në punë
- mos pasja e mundësisë për të marrë kredi bankare
- mos pasja e një kontrate pune – mos pasja e një personi referues – mos pasja e eksperiencës së punës të dokumentuar – do të jetë e vështirë për të gjetur një punë tjetër
Diskutoni së bashku
- Si është sistemi tatimor në vendin tuaj?
- Cilat do të ishin pasojat për shoqërinë norvegjeze nëse njerëzit nuk do të paguanin taksa?
- Pse është e rëndësishme një kontratë pune me shkrim?
- Diskutoni pasojat e punës së padeklaruar, si për individin ashtu edhe për shoqërinë.
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Çfarë është paga bruto?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Çfarë është fletëpagesa?
Zgjidhni përgjigjen e saktë
Çfarë është puna e padeklaruar?
Zgjidhni e saktë ose e gabuar
Lexoni deklaratat. Cila është e saktë? Cila është e gabuar?
Zgjidhni e saktë ose e gabuar
Lexoni deklaratat. Cila është e saktë? Cila është e gabuar?