اغېزمنه پرمختیا

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Se filmen

Filmen viser 21 klipp. I de første ti klippene ser vi miljøproblemene vi står ovenfor: is som smelter, røyk og forurensning, biltrafikk, flytrafikk, brennende skog, forsøpling og isbjørner som står alene på et isflak. De neste to klippene viser miljøvennlig energi: vannkraft og vindkraft. De siste ni klippene viser hva vi som privatpersoner kan gjøre for å bekjempe klimakrisen: dyrke planter og grønnsaker, demonstrere for klimavennlige tiltak, sykle til jobben, ta toget, bruke el-bil, pante flasker, kjøpe brukte klær og reparere klærne vi allerede har.

Forslag til spørsmål

Hva tenker du på når du hører ordet «bærekraftig»?
Hva kan man gjøre for å leve bærekraftig? Hva burde man ikke gjøre?
Er det enkelt å leve bærekraftig? Hvorfor? Hvorfor ikke?
Hvem kan legge til rette for at mennesker skal kunne leve bærekraftig? Hvordan?
Hvilke råd ville du gitt til en venn som ønsket å være mer miljøvennlig, men ikke visste hvordan?

Snakk sammen

Læreren kan gjerne samle på og presentere ulike nyhetsoppslag om naturkatastrofer som flom, tørke, skogbranner, ekstrem hete osv. rundt i verden.

Under koronapandemien har vi sett at det er en fordel for et land å være selvforsynt med matvarer og også andre varer. Er det mulig for alle land å være like selvforsynte? Hva ville skjedd i Norge dersom vi bare kunne kjøpt mat og varer produsert i Norge?

Tips til undervisninga

Sjå filmen

Filmen er sett saman av 21 klipp. I dei første ti klippa ser vi miljøproblema vi står overfor: is som smeltar, røyk og forureining, biltrafikk, flytrafikk, brennande skog, forsøpling og isbjørnar som står åleine på eit isflak. Dei neste to klippa viser miljøvenleg energi: vasskraft og vindkraft. Dei siste ni klippa viser kva vi som privatpersonar kan gjere for å kjempe mot klimakrisa: dyrke plantar og grønsaker, demonstrere for klimavenlege tiltak, sykle til jobben, ta toget, bruke elbil, pante flasker, kjøpe brukte klede og reparere kleda vi allereie har.

Framlegg til spørsmål

Kva tenkjer du på når du høyrer ordet «berekraftig»?
Kva kan ein gjere for å leve berekraftig? Kva burde ein ikkje gjere?
Er det enkelt å leve berekraftig? Kvifor? Kvifor ikkje?
Kven kan leggje til rette for at menneske skal kunne leve berekraftig? Korleis?
Kva råd ville du gjeve til ein ven som ønskjer å vere meir miljøvenleg, men ikkje veit korleis?

Snakk saman

Læraren kan gjerne samle på og presentere ulike medieoppslag om naturkatastrofar som flaum, tørke, skogbrannar, ekstrem varme o.a. rundt om i verda.

Under koronapandemien har vi sett at det er ein fordel for eit land å vere sjølvforsynt, både med matvarer og andre varer. Er det mogleg for alle land å vere like sjølvforsynte? Kva ville skjedd i Noreg dersom vi berre kunne kjøpe mat og varer som er produserte i Noreg?

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Muntlige ferdigheter
Digitale ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

bruke kunnskap om hvilke konsekvenser bruk og misbruk av ressurser har for et bærekraftig miljø og samfunn

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet
Video

دا فلم وګورئ

اغېزمنه پرمختیا

En isbjørn står alene på et lite isflak i sola. Isbjørnen skriker, og det ser ikke ut som om den har det bra. Foto
GettyImages

د ملګرو ملتونو د دوامداره پراختیا موخه په ټوله نړۍ کې د دوامدار پرمختګ لپاره یو ګډ پلان دی. د دوی هدف د بې وزلۍ له منځه وړل، د نابرابرۍ مختلف ډولونو سره مبارزه او تر 2030 پورې د اقلیم د بدلون مخه نیول دي.

اقلیمي بدلون

هوا او اقلیم دوې مختلفې پدیدې دي. هوا هغه څه دي چې موږ یې هره ورځ کله چې له کړکۍ څخه بهر ګورو وینو، پداسې حال کې چې اقلیم متوسطه تودوخه ده چې د اوږدې مودې لپاره اندازه کیږي. په تیرو 100 کلونو کې، د ځمکې په اقلیم کې لوی بدلونونه رامنځته شوي. د نړۍ ډیری د اقلیم څیړونکي پدې باور دي چې د انساني فعالیت په پایله کې د رامنځ ته کېدونکي ګار CO2 تولید، هغه څه دي چې انسانانو تر شا پرېښي او نن یې موږ په اقلیم باندې اغېزې په سترګو وینو.

هغه بدلونونه چې موږ یې نن صبا تجربه کوو، په لاندې ډول دي:

  • د ځمکې تودوخه مخ په ډیریدو ده.
  • د سمندر یا بحر کچه په لوړېدو ده او اوبه یې ورځ تر بلې تروې کېږي.
  • کلنګلونه وېلې کېږي.
  • په اورښتونو او موسمونو کې غیر متوازن توپیر او بدلون رامنځ شوی.
Person i gult regntøy på oversvømt vei. Det regner kraftig. Foto
GettyImages

د تجدید وړ سرچینې

د تجدید وړ سرچینې یوه اصطلاح ده چې په اتومات ډول د طبیعي سرچینو بیا نوي کېدل تشریح کوي. خلک کولی شي دا سرچینې ترلاسه کړي، او که په سمه توګه له هغې څخه ګټه پورته شي، د خلاصېدو نه دي.

د تجدید وړ سرچینو مثالونه:

  • حیوانات، ونې او نباتات
  • باران، باد او اوبه
  • لمر

د نه تجدید وړ سرچینو مثالونه:

  • تیل
  • ګاز
  • سکاره

په محلي ډول تولید شوي خواړه

Bonde med ulike kåltyper. Foto
GettyImages

په محلي ډول تولید شوي خواړه مصرف کونکي ته نږدې تولید کیږي. کله چې خواړه په محلي توګه تولید شي، د ټرانسپورټ یا انتقال لپاره یې په کمه اندازه اړتیا محسوسېږي او پدې توګه موږ د شینکوریزه ګازونو تولید تر ډېره بریده خوندي کولای شو یا یې مخه نیولای شو. د محلي تولید شويو خوراکي توکو د تولید کنټرول هم اسانه دی. دا کیدای شي د حشره وژونکو په واسطه د سپری کولو، د غوښې او کب په صنعت کې د انټي بیوټیکونو کارول او د څارویو د هوساینې محیط اغېزمن کړي.

یو بل سره مباحثه وکړئ

  • د اقلیم د بدلون په اړه بحث وکړئ. اقلیم ستاسو په هیواد څه اغیزې لري؟ اقلیم په ناروې باندې څه اغېزې لري؟
  • د نوې کیدونکو سرچینو په اړه بحث وکړئ. کله چې انسانان له دغو سرچینو څخه تر هغې اندازې ډېره استفاده کوي چې طبیعت یې د نوي کولو توان لري، نو پدې صورت کې څه پېښېږي؟
  • په محلي کچه د تولید شويو خواړو د ګټو او زیانونو په اړه بحث وکړئ.
  • آیا د یو هیواد لپاره دا مهمه ده چې په ځان بسیا وي؟ ولې او که که ځواب مو نه وي لامل یې څه دی؟
  • د پایداره پرمختګ لپاره د ملګرو ملتونو د اهدافو په اړه خبرې وکړئ. ایا تاسو فکر کوئ چې ځینې یې د نورو په پرتله خورا مهم دي؟ ایا نړۍ ټوله د دغه پلان سره موافقه ده؟

یو بل سره مباحثه وکړئ

اقلیم څه ته وایي؟

یو بل سره مباحثه وکړئ

چاپېریال پوهان څه فکر کوي چې د هغو چټکو اقلیمي بدلونونو لامل چې نن صبا یې موږ تجربه کوو څه شی دی؟

یو بل سره مباحثه وکړئ

د تجدید وړ منابع څه شی دی؟

صحیح او غلط انتخاب کړئ

جملې ولولئ. کومې صحیح او کومې غلطې دي؟

د نړۍ د تودوخې درجه نه لوړیږي.
د ملګرو ملتونو د پایښت موخې د ټولې نړۍ لپاره د دوامدار پرمختګ لپاره یو ګډ پلان دی.
اقلیم او هوا یو شی معنی لري.
یو له اقلیمي بدلونونو څخه چې موږ یې تجربه کوو دا دی چې کنګلونه وېلې کېږي.
ډیری چاپېریال پوهان پدې باور دي چې د اقلیم بدلون د انساني فعالیتونو له امله رامنځ ته کېږي.

صحیح او غلط انتخاب کړئ

جملې ولولئ. کومې صحیح او کومې غلطې دي؟

لمر، ونې او باد د نه تجدید وړ سرچینې دي.
تېل د نه تجدید وړ سرچینه ده.
اوبه د تجدید وړ سرچینه ده.
کله چې خواړه په محلي کچه تولیدېږي، نو د لېږد لپاره یې لږه اړتیا محسوسېږي چې په پایله کې یې په کمه اندازه شین کوریزه ګازونه تولیدېږي.
په نورو ځایونو کې د تولید شويو خوړو په پرتله د ځایی تولید شويو خواړو د تولید کنټرول خورا ستونزمن دی.

سم انځور انتخاب کړئ

کوم عکس د نه تجدید وړ سرچینې ښیې؟