په‌ره‌پێدانی سه‌قامدار

Lærerinnhold

Tips til undervisningen

Se filmen

Filmen viser 21 klipp. I de første ti klippene ser vi miljøproblemene vi står ovenfor: is som smelter, røyk og forurensning, biltrafikk, flytrafikk, brennende skog, forsøpling og isbjørner som står alene på et isflak. De neste to klippene viser miljøvennlig energi: vannkraft og vindkraft. De siste ni klippene viser hva vi som privatpersoner kan gjøre for å bekjempe klimakrisen: dyrke planter og grønnsaker, demonstrere for klimavennlige tiltak, sykle til jobben, ta toget, bruke el-bil, pante flasker, kjøpe brukte klær og reparere klærne vi allerede har.

Forslag til spørsmål

Hva tenker du på når du hører ordet «bærekraftig»?
Hva kan man gjøre for å leve bærekraftig? Hva burde man ikke gjøre?
Er det enkelt å leve bærekraftig? Hvorfor? Hvorfor ikke?
Hvem kan legge til rette for at mennesker skal kunne leve bærekraftig? Hvordan?
Hvilke råd ville du gitt til en venn som ønsket å være mer miljøvennlig, men ikke visste hvordan?

Snakk sammen

Læreren kan gjerne samle på og presentere ulike nyhetsoppslag om naturkatastrofer som flom, tørke, skogbranner, ekstrem hete osv. rundt i verden.

Under koronapandemien har vi sett at det er en fordel for et land å være selvforsynt med matvarer og også andre varer. Er det mulig for alle land å være like selvforsynte? Hva ville skjedd i Norge dersom vi bare kunne kjøpt mat og varer produsert i Norge?

Tips til undervisninga

Sjå filmen

Filmen er sett saman av 21 klipp. I dei første ti klippa ser vi miljøproblema vi står overfor: is som smeltar, røyk og forureining, biltrafikk, flytrafikk, brennande skog, forsøpling og isbjørnar som står åleine på eit isflak. Dei neste to klippa viser miljøvenleg energi: vasskraft og vindkraft. Dei siste ni klippa viser kva vi som privatpersonar kan gjere for å kjempe mot klimakrisa: dyrke plantar og grønsaker, demonstrere for klimavenlege tiltak, sykle til jobben, ta toget, bruke elbil, pante flasker, kjøpe brukte klede og reparere kleda vi allereie har.

Framlegg til spørsmål

Kva tenkjer du på når du høyrer ordet «berekraftig»?
Kva kan ein gjere for å leve berekraftig? Kva burde ein ikkje gjere?
Er det enkelt å leve berekraftig? Kvifor? Kvifor ikkje?
Kven kan leggje til rette for at menneske skal kunne leve berekraftig? Korleis?
Kva råd ville du gjeve til ein ven som ønskjer å vere meir miljøvenleg, men ikkje veit korleis?

Snakk saman

Læraren kan gjerne samle på og presentere ulike medieoppslag om naturkatastrofar som flaum, tørke, skogbrannar, ekstrem varme o.a. rundt om i verda.

Under koronapandemien har vi sett at det er ein fordel for eit land å vere sjølvforsynt, både med matvarer og andre varer. Er det mogleg for alle land å vere like sjølvforsynte? Kva ville skjedd i Noreg dersom vi berre kunne kjøpe mat og varer som er produserte i Noreg?

Læreplan

Grunnleggende ferdigheter

Muntlige ferdigheter
Digitale ferdigheter

Tverrfaglige tema

Demokrati og medborgerskap

Læreplan i samfunnskunnskap for voksne innvandrere etter integreringsloven

bruke kunnskap om hvilke konsekvenser bruk og misbruk av ressurser har for et bærekraftig miljø og samfunn

Kjerneelement

Individ og fellesskap

Læringsaktivitet

Muntlig aktivitet
Video

ئه‌و فیلمه‌ ببینه‌

په‌ره‌پێدانی سه‌قامدار

En isbjørn står alene på et lite isflak i sola. Isbjørnen skriker, og det ser ikke ut som om den har det bra. Foto
GettyImages

ئامانجی په‌ره‌پێدانی سه‌قامداری نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان‌، پلانێكی هاوبەشه‌ بۆ گەشەپێدانی سه‌قامدار بۆ هەموو جیهان. پلانەکە ئامانجی ئەوەیە کە پێکەوە هەژاری بنبڕ بکەین، بەرەنگاری جۆرە نایەکسانییە جیاوازەکان بینەوە و تا ساڵی ٢٠٣٠ گۆڕانکاری کەش و هەوا بوەستێنن.

گۆڕانکاری کەش و هەوا

هه‌وا و «کەش و هەوا»، واته‌ جه‌و، وەک یەک نین. هەوا ئەم شتەیە کە ئێمە هەموو ڕۆژێک ئەزموونی دەکەین، کاتێک له‌ پەنجەرەوه‌ سه‌یری ده‌رێ ده‌كه‌ین، یا لە دەرەوەین، لە کاتێکدا کەش و هەوا (جه‌و) تێکڕای ئەم کەش و هەوایە کە له ماوەیەکی درێژدا دەپێورێت. لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوودا، گۆڕانکاری گەورە لە کەش و هەوای سەر زەوی پێکهاتووە‌. زۆربەی زانایانی کەش و هەوا لە جیهان باوەڕیان وایە کە ئەمه گازە کاربۆنه کە هۆکاری ئەم گۆڕانکارییە گەورە و خێرایانەیە کە ئەمڕۆ دەیبینین.

ئەمە هەندێک لەم گۆڕانکاریانەن کە ئێمە هەستی پێدەکەین:

  • پلەی گەرمای گۆی زەوی لە بەرزبوونەوە دایە.
  • ئاستی دەریا بەرز دەبێتەوە و ئەسێدی زیاتر دەبێت.
  • سەهۆڵ دەتوێتەوە.
  • ئاڵو گۆر له بارین پێک دێت و زۆریش توندتر دەبێت.
Person i gult regntøy på oversvømt vei. Det regner kraftig. Foto
GettyImages

سەرچاوەکانی نوێ گه‌ره‌وه‌

سەرچاوەکانی نوێ گه‌ره‌وه‌ چه‌مكێكه‌ کە باس لە سەرچاوە سروشتیەکان دەکەن کە خۆیان نوێ دەکەنەوە. مرۆڤ دەتوانێت لەم سەرچاوانە به‌كار بهێنێت، و ئه‌گه‌ر به‌ شێوه‌یه‌كی گونجاو به‌كار بهێنرێن، ئیتر زیانیان پێ ناگات.

نموونەی سەرچاوە نوێ گه‌ره‌وه‌كان:

  • ئاژەڵ و دار و ڕووەک
  • باران، با و ئاو
  • تیشکی خۆر

نموونه‌ی سەرچاوە نوێ نە-گه‌ره‌وەکان:

  • نەوت
  • گاز
  • خەڵوز یان ڕەژی

خۆراكی خۆماڵی

Bonde med ulike kåltyper. Foto
GettyImages

خۆراكی خۆماڵی لە نزیک مه‌سره‌فكه‌ر بەرهەم دەهێنرێت. کاتێک خۆراك لە ناوخۆ بەرهەم دەهێنرێت، کەمتر پێویستی بە گواستنەوە هەیە، وە ئێمە پێش له ژمارەیەکی زۆر لە گازەکان دەگرین. هەروەها کۆنتڕۆڵ کردنی بەرهەمهێنانی خۆراکی ناوخۆییش ئاسانتر دەبێت. ئه‌وه‌ ده‌توانێ په‌یوه‌ندی هه‌بێت به‌ دەرمانی ڕشاندن، بەکارهێنانی ئەنتی بایۆتیک لە پیشەسازی گۆشت و ماسی و هاوڕێ له گەڵ دۆخی ژیانی ئاژەڵان.

پێكه‌وه‌ قسان‌ بكه‌ن

  • باسی گۆڕانی کەش و هەوا بکەن. ئەم گۆڕانکاریانە لە وڵاتی ئێوە چۆن دەبینرێن؟ لێرە لە نۆروێژ چۆن هەستیان پێدەکرێت؟
  • باسی سەرچاوە نوێ گه‌ره‌وه‌كان بکەن. کاتێک مرۆڤ به‌ خێراییەکی زۆر زیاتر لەوەی سروشت بۆ نوێ كردنه‌وه‌ی خۆی هه‌یه‌تی، به‌كاری دێنێت، چی ڕوودەدات؟
  • باسی باشی و خڕاپی خۆراكه‌ خۆماڵێكان بكه‌ن.
  • ئایا گرنگه كه‌ وڵاتێک خۆی پێ بەخێو بکرێت؟ بۆ بەڵێ یا خود بۆچی نا؟
  • باس لە ئامانجەکانی گەشەسەندنی سه‌قامداری نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان بکەن. تۆ پێت وایە هەندێک لەوانە گرنگترن لە ئەوانی-تر؟ ئایا هەموو جیهان لەسەر ئەم پلانە کۆکن؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

کەش و هەوا چییە؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

مه‌به‌ستی زۆربەی ئه‌و زانایانه‌ی کەش و هەوا له‌مه‌ڕ‌ هۆکاری ئەو گۆڕانکارییە خێرا و گه‌ورانه‌ی ئێمه‌ دەیبینین، چیە؟

وه‌ڵامی ڕاست هه‌ڵبژێره‌

سەرچاوە نوێ گه‌ره‌وه‌ چیە؟

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

پلەی گەرمای گۆی زەوی بەرز نابێتەوە.
ئامانجی سه‌قامداری نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان، پلانێکی هاوبەشه‌ بۆ گەشەپێدانی سه‌قامدار بۆ هەموو جیهان.
کەش و هەوا ڵه گەڵ هەوا مانایان یەک شتە.
یەکێک لەو گۆڕانکارییانەی ئێمە شاهیدینه‌، توانەوەی سەهۆڵەکانە.
زۆربەی زانایانی کەش و هەوا پێیان وایە مرۆڤ گۆڕانکاری کەش و هەوا دروست دەکات.

ڕاست یا هەڵە هه‌ڵیبژێره

ئه‌م ووتانه‌ بخوێنه‌وه‌. كامه‌یان ڕاستن‌؟ كامه‌یان هه‌ڵه‌ن‌؟

تیشکی خۆر، درەخت و با له‌ سەرچاوە نۆی نە-گه‌ره‌وه‌كانه‌.
نەوت سەرچاوەیەکی نوێ نە-گه‌ره‌وه‌یه‌.
ئاو، سەرچاوه‌ی نوێ گه‌ره‌وه‌یه‌.
کاتێک خواردن لە ناوخۆ بەرهەم دێت، پێویستی بە گواستنەوەی کەمتر هەیە و گازیش لە ناو سروشت بڵاو ناکرێتەوە.
کۆنترۆل کردنی بەرهەمهێنانی خۆراکه‌ چاککراوه‌كانی ناوخۆیی دژوارتره‌‌ لە خۆراكه‌ بەرهەم هێنراوه‌كانی شوێنەکانی تر.

لە سەر وێنەی ڕاست کلیک بکەن

کامە وێنە سەرچاوەیه‌كی نوێ نه‌-گه‌ره‌وه‌ نیشان دەدات؟